Dagrenning - 01.12.1950, Blaðsíða 32

Ég tel óþarft að ræða þann mögu-
leika að þjóðin taki af frjálsum vilja upp hið
kommúnistiska eða nasistiska einsflokkskerfi,
svo ég sleppi að ræða það nánar hér að þessu
sinni.
Reynzla okkar af þingræðinu bendir ótví-
rætt til þess, að hér á landi muni það leiða til
ofstjórnar á svo að kalla öllum sviðum. Höf-
uðgallinn á núverandi stjórnskipan okkar er,
að mínum dómi sá, að framkvæmdarvaldið,
sem þarf að vera næsta óháð öðru en gild-
andi lögum, til þess það sé starfhæft, er að
mestu kornið í hendur Alþingis, en flokkarn-
ir á Alþingi treysta ekki veikum og sískiptandi
ríkisstjórnum, sem þeir oft einnig telja sér
fjandsamlegar, til að franrkvæma vilja þings-
ins og því velur þingið sjálft nú orðið alls-
konar ráð, stjórnir og nefndir til þess raun-
verulega að fara með ýmsa hina þýðingar-
mestu þætti framkvæmdarvaldsins.
Þýðingannesta atriðið við samningu nýrrar
stjórnarskrár handa íslendingum er það, að
mínum dórni, að skilja nægilega tn’ggilega á
milli framkvæmdan'aldsins og löggjafan'alds-
ins, þannig að forseti og ríkisstjórn verði sem
allra óháðust Alþingi, og starf Alþingis verði
fyrst og fremst iöggjafarstarf og eftirlit með
framkvæmd ríkisstjórnarinnar á lögum og
ályktunum, sem Alþingi hefur gert. Það er
mín skoðun, að verði þessi grundvallarskipt-
ing ekki tryggð nægilega vel, fari svo, áður
en langt um líður, að einhver flokkur eða
flokkasamsteypa á Alþingi hrifsi til sín öll
völd og korni á einræði eins flokks, eins og
gert hefur verið í mörgurn löndum á allra
síðustu árum.
Öll önnur ákvæði stjórnarskrárinnar, svo
sem ákvæði um friðhelgi, mannréttindi, eign-
arrétt, vinnuréttindi, og hvað annað verða
að mínum dómi dauður bókstafur ef ekki
verður að því liorfið að greina mjög try'ggilega
sundur framkvæmdan'ald og löggjafarvald og
gera dómsvald í landinu enn sjálfstæðara en
það nú er, bæði gagnvart löggjafarvaldi og
framkvæmdan'aldi.
Verði að þessu ráði horfið tel ég að á
skömmum tíma rnegi byggja liér um þjóð-
vcldi, sem urn rnarga hluti gæti orðið öðrum
þjóðum til fyrirmyndar, en skilyrði þess er
að minni hyggju það, að það verði reist á
þjóðræðis, en ekki þingræðis, grundvelli..
Ég mun ekki, í þessu stutta erindi, dvelja
neitt að ráði við það að gagnrýna þingræðið.
Revnsla okkar af því er slík, að þess ætti ekki
að þurfa.
Vér þurfurn aðeins að gera oss það alveg
fy'llilega ljóst, að þingræðið getur hæglega
leitt til einræðis og hefur gert það nú á dög-
um í mörgum íöndum, ef þess hefur ekki ver-
ið gætt nógu stranglega að halda jafnvæginu
milli hinna þriggja höfuðþátta ríkisvaldsins.
Allsstaðar þar sem þingin ná undir sig öllu
ríkisvaldinu — hlýtur afleiðingin að verða
flokkscinræði. Flokkseinræði þarf ekki endi-
lega að vera illt, eða þjóð þarf ekki endilega
að líða illa undir slíku stjórnarformi, það fer
alveg eftir því hverskonar menn stjórna
flokknum, sem fer með einræðið. Hið fyrsta,
sem hver maður því þarf að gera upp við
sjálfan sig, þegar hann fer fyrir alvöru að
hugsa urn að taka afstöðu til stjómarskrár-
málsins, er það, hvort hann vill aðskilja að
fullu framkvænrdan'aldið og löggjafarvaldið.
Það er þungamiðjan í allri stjómarskrárbar-
áttunni. Sá maður, sem ekki skilur það, skil-
ur hvorki upp né niður í stjórnarskrármálinu
og ætti sjálfs sín vegna að forðast að koma
nálægt því.
Hér á landi er stjórnskipulagið nú þannig
að Alþingi eitt hefur öll völd í sínum hönd-
um og það er blekking einber að forseti ís-
lands fari með framkvæmdarvaldið og næst-
um jafnmikil blekking að sérstakir dómendur
fari með dómsvaldið.
30 DAGRENN I NG