Dagrenning - 01.12.1950, Page 34

verulega mjög svipuð og staða Æðzta ráðs
Sovíetríkjanna. Munurinn er aðeins sá, að
enn fá hinir fjórir viðurkenndu stjórnmála-
flokkar að bjóða fram í kosningum. En
allt bendir til þess að sá tími nálgist nú
óðum að hætt verður að kjósa til þingsins
á þann hátt, sem verið hefur til þessa, en
að því skal ekki nánar vikið að sinni.
*
Ýmsir munu ef til vill segja, að hér sé of
djúpt tekið í árinni, en ég fullyrði að vel
athuguðu máli, að svo er ekki. En því hef
ég reynt að sýna þessa hættulegu þróun í
sem skýrustu ljósi, að hún getur leitt til þess,
ef ekki verður að gert í tíma, að vér glöt-
um alveg öllu lýðfrelsi í þessu landi, og það
jafnvel fyrr en okkur varir. Ekki þarf annað
en að grímuklæddur landráðaflokkur nái,
með stórkostlegri áróðurstækni og fagur-
gala, meiri hluta á Alþingi, eða það, sem er
þó öllu líklegra, að tveir flokkar geri með
sér samsærisbandaJag og hrifsi til sín völd-
in líkt og gerðist í Tékkóslóvakíu 1948.
Fvrr en þetta atriði er skilið alveg til
hlítar þýðir ekki að ræða hina aðra þætti
stjórnarskrármálsins. Hættan liggur öll í því
að einn þáttur ríkisvaldsins verði of sterkur
en hinir tveir of veikir, svo hið nauðsynlega
jafnvægi í þjóðfélaginu glatist.
Ymsir rnenn í landinu hafa nú komið
auga á þennan höfuðþátt stjórnarskrármáls-
ins, sem því rniður virðist vera dulinn flest-
um stjórnmálaleiðtogum þessa lands og
raunar öllum almenningi líka.
Þegar til úrslitaátakanna kemur í stjóm-
arskrármálinu, er það höfuð atriði, að þjóð-
in skiptist urn rnálið í tvo flokka eftir því
hvort hún vill aðskilja að fullu löggjafar-
valdið og framkvæmdarvaldið, eða hvort
hún vill hafa allt vald áfram hjá Alþingi
og aðeins reyna að draga eitthvað úr mestu
göllum þess fyrirkomulags.
Allt annað skiptir þar rninna máli, þótt
það á engan hátt geti talist þýðingarlítið eða
aukaatriði, svo sem t. d. kjördæmaskipun-
in og kosningafvrirkomulagið, senr ýrnsir
telja þýðingamiesta mál hinnar nýju stjórn-
skipunar. En athugið það vel, að afstaðan
til þess hve þýðingarmikil þau atriði eru, fer
alveg eftir því, um hvort skipulagið er að
ræða, þingræði eða þjóðræði.
Ef menn ætla aðeins að endurbæta þing-
ræðisskipulagið, sem við nú búum við, er
það alveg rétt að kjördæmaskipunin er bein-
línis aðalatriði væntanlegra brevtinga, vegna
þess, að undir því fyrirkomulagi kýs þjóðin
stjórnendur sína á þann hátt og um Jeið og
hún kýs löggjafa sína.
Undir þjóðræðisforminu aftur á móti kýs
þjóðin stjórnanda sinn — forsetann — í
alveg sérstakri kosningu og er sér þess með-
vitandi þá um leið, hvert vald hún fær hon-
um í lrendur. í öðrum kosningum kýs þjóð-
in svo Jögg/afa sína og ætti lrún að velja þá
fvrst og fremst með það fyrir augurn, sem
verður þeirra aðalstarf — að setja þjóðinni
lög og lífsreglur. — Kjördæmaskipunin og
kosningafyrirkomulagið hlýtur því að verða
með nokkuð öðrum hætti undir þjóðræðis-
kerfinu en undir þingræðiskerfinu.
Sú mótbára heyrist oft þegar rætt er um
aukið forsetavald, að þjóðinni geti af því
stafað rnikil einræðishætta. Forsetinn geti
hrifsað völdin í sínar hendur, afnumið
þingið og stjónað með einveldi eftir það.
Auðvitað getur slíkt komið fyrir, og fyrir
það verður aldrei girt. Það getur alveg eins
komið fyrir, og hefur komið fvrir á allra síð-
ustu árum — að tveir samsærisflokkar hafa
náð meiri hluta valdi á þingi og hrifsað til
sín öll völd. Það hefur gerzt bæði í Ung-
verjalandi og Tékkóslóvakíu, þar sem þó
höfuðsamtök nútíma einræðis — kommún-
istaflokkarnir — áttu miklu minna fvlgi að
fagna, en þau sarntök eiga nú liér á landi.
En á það má einnig benda, að þetta
32 DAGRENNING