Morgunblaðið - 13.02.2015, Blaðsíða 27

27
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 13. FEBRÚAR 2015
Trillan við fiskikassana Þessi krúttlega gamla trilla má muna sinn fífil fegri en hún hefur eflaust lokið hlutverki sínu og kúrir nú innan um fiskikassa á Ægisgarði við Reykjavíkurhöfn.
Ómar
Eitt af því besta
sem ég hef gert um
ævina var að fara á
slóðir forfeðra minna í
Vesturheimi til að
reyna að kynnast lífi
þeirra og setja mig í
þeirra spor. Mig lang-
aði til að vita hvernig
það var fyrir bláfá-
tæka bændur af Ís-
landi að setjast að í
norðurhéruðum Kan-
ada og umsnúa þannig lífi sínu og
barna sinna. Ekki nóg með að þar
væri töluð framandi tunga heldur
voru atvinnuhættir afar ólíkir sem
og veðrátta landslag. Það sem hið
nýja land bauð upp á var hins veg-
ar það sem hafði svo mikið að-
dráttarafl; menn gátu eignast eig-
ið land; urðu sjálfs sín herrar.
Þegar ég kom fyrst á Íslendinga-
slóðir í Kanada rúmum 130 árum
eftir að forfeður mínir fluttu þang-
að blasti við mér þjóðfélag og
menning Vestur-Íslendinga eða
Kanadamanna af íslenskum upp-
runa, sem héldu svo fast í rætur
sínar að það vakti undrun mína og
aðdáun. Fimm og jafnvel sex kyn-
slóðum eftir að íslensku landnem-
arnir yfirgáfu gamla landið voru
afkomendur íslensku landnemanna
enn að hugsa um Ísland. Íslensk
bæjarnöfn og íslenski fáninn báru
þess vitni hvar sem farið var um.
Ég hef verið svo lánsöm að
kynnast Vestur-Íslendingum bæði
sem sjónvarpskona og sem
stjórnarmaður í Þjóðræknisfélagi
Íslands, en félagið vinnur að því
að styrkja tengslin við frændur
okkar á Íslendingaslóðum í
Bandaríkjunum og
Kanada. Þegar ég
hélt af stað í þessa
för árið 2008 var ég
eingöngu að hugsa
um að leita að fjöl-
skyldu langömmu
minnar, Guðnýjar Jó-
hönnu Sigfúsdóttur,
sem settist að á
Nýja-Íslandi árið
1876. Mér var líka
kunnugt um að stór
hluti fjölskyldu lang-
afa míns, Stefáns B. Jónssonar,
hafði flutt vestur um haf en ég
vissi ekkert um afdrif þeirra. Nú
sjö árum síðar hefur mér hins
vegar tekist að hafa uppi á góðum
hópi afkomenda hálfsystkina Stef-
áns sem settust að í Kanada um
1887 sem er mér ómetanlegt.
Ég vil því hvetja alla þá sem
lengi hefur langað til að halda á
slóðir forfeðra sinna í Vesturheimi
að láta slag standa. Tvær áhuga-
verðar ferðir á Íslendingaslóðir í
Vesturheimi verða kynntar á veg-
um Þjóðræknisfélags Íslands 21.
febrúar næstkomandi. Nánari
upplýsingar á heimasíðu Þjóð-
ræknisfélagsins, www.inl.is.
Eftir Elínu Hirst
»Mig langaði til að
vita hvernig það var
fyrir bláfátæka Íslend-
inga að setjast að í norð-
urhéruðum Kanada og
umsnúa þannig lífi sínu
og barna sinna.
Elín Hirst
Höfundur er þingmaður.
Eitt af því besta
Síðari árin hef ég
verið frekar latur við
að lesa bækur, nema
þá helst þær sem hafa
beinlínis getað gagnast
mér við lögfræðistúss-
ið. Fyrir nokkrum dög-
um tók ég samt til við
að lesa bók sem tók
mig þegar í stað föst-
um tökum; svo föstum
að ég gat ekki hætt að
lesa fyrr en lokið var
lestrinum. Þetta er bókin „Náð-
arstund“ eftir unga konu frá Ástr-
alíu, Hannah Kent.
Þessi bók er snilldarverk.
Kannski má kalla þetta sögulega
skáldsögu. Sögð er saga ungrar
konu sem lifði norður í Húnaþingi á
fyrstu árum 19. aldar. Hún hét
Agnes Magnúsdóttir og var dæmd
til dauða fyrir að hafa átt þátt í drápi
á fyrrverandi ástmanni sínum Nat-
ani Ketilssyni á Illugastöðum á
Vatnsnesi við Húnaflóa.
Það er magnað að þessi unga ástr-
alska kona skuli hafa fengið þann
áhuga á örlagasögu kynsystur sinn-
ar fyrir tveimur árhundruðum hér á
hjara veraldar að úr hafi orðið þessi
snilldarlega saga. Frásögnin er að
miklu leyti byggð upp kringum sam-
töl ungs prests, Þorvarðar Jóns-
sonar, við Agnesi en prest þennan
hafði yfirvaldið í héraðinu, sami
maður og kveðið hafði upp dóminn
yfir Agnesi á fyrsta dómstigi, fengið
„til að búa Agnesi Magnúsdóttur
undir að hitta skapara sinn“.
Uppbygging bókarinnar er einkar
vel heppnuð. Þar er framvindan ofin
með því að láta persónur sögunnar
segja hugsanir sínar á
víxl á milli þess sem
söguþráðurinn er
spunninn áfram. Svo er
bókin afar vel skrifuð
eins og sagt er. Í því
felst að textinn er
einkar læsilegur og
skiljanlegur auk þess
að vera með listrænum
tilburðum án þess þó
að ganga neins staðar
úr hófi að því leyti.
Það er svo sem ekki
unnt að fullyrða að at-
burðir sögunnar hafi í
reynd verið með þeim hætti sem
bókin lýsir. Það skiptir hins vegar
engu máli, því að meginstofn frásög-
unnar er eins réttur og unnt er að
hafa hann og að því leyti sannur.
Þessi margslungna örlagasaga
Agnesar Magnúsdóttur er kannski
umfram allt saga af misnotkun
valds. Alvarlegur glæpur hefur verið
framinn og þeir sem fara með valdið
til að ákveða sök og refsingu hlusta
ekki á neitt múður, hvað þá að þeir
líti til kringumstæðna sem verið
geta sakborningi til hagsbóta. Þeir
einfaldlega gegna því hlutverki, sem
samfélagið hefur fengið þeim, að
finna þá sem glæpinn frömdu hvað
sem það kostar og beita þá hinni
hörðustu refsingu. Fyrir verður þá
oft almúgafólk, sem ekkert á undir
sér, í þessu tilviki Agnes Magn-
úsdóttir. Hún lá vel við högginu sem
henni var veitt. Lýsing bókarinnar á
meðferðinni á þessari ungu konu er
átakanleg. Þeirri sögu lauk með því
að höfuð hennar var skilið frá búkn-
um á aftökustað við Vatnsdalshóla í
Húnaþingi!
Við nútímamenn ættum að mega
gera ráð fyrir að við búum við meira
réttaröryggi en Agnes Magnús-
dóttir bjó við á sinni tíð. Það er samt
ennþá misfarið með dómsvald. Með-
al annars eru menn enn þann dag í
dag sakfelldir fyrir glæpi sem ekki
er víst að þeir hafi framið. Stundum
má telja að þetta sé gert til að svara
kalli eða þörf, sem þeir sem með
dómsvaldið fara telja sig skynja í
umhverfinu, þegar kallað er á sak-
fellingar og refsingar til friðþæg-
ingar. Þá er stundum sakfellt á ófull-
nægjandi forsendum. Almenningur í
landinu ætti að reyna að gera sér
grein fyrir því að sakfellingar geta
ekki átt sér stað með upphrópunum
og múgæsingu. Þar má aðeins ráða
öguð meðferð samkvæmt gildandi
lögum þar sem sérhver vafi um sök
skal metinn sakborningi í hag. Við
viljum fæst að mönnum sé refsað að
ósekju þó að afleiðingarnar verði
ekki jafn harmrænar og varð í tilviki
Agnesar Magnúsdóttur. Við höfum
aðeins tækifæri til að beita réttlátri
málsmeðferð fram að uppkvaðningu
dómsins en ekki eftir að hann er
kveðinn upp, jafnvel þó að skemmri
tími líði en tvær aldir.
Við höfundinn, Hannah Kent, segi
ég bara: Haf mikla þökk fyrir verk
þitt sem verða mun ódauðlegt á Ís-
landi.
Eftir Jón Steinar
Gunnlaugsson » Fyrir verður þá oft
almúgafólk, sem
ekkert á undir sér, í
þessu tilviki Agnes
Magnúsdóttir.
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Höfundur er lögfræðingur.
Snilldarverk