Uppeldi og menntun - 01.07.2015, Síða 12

UPPELDI OG MENNTUN/ICELANDIC JOURNAL OF EDUCATION 24(2) 201512
VEGFERÐ TIL FULLORÐINSALDURS
á þetta við um vísindi – um leið og þau afneita trúarlegri heimsmynd endurskapa
þau hana að nokkru leyti í nýju gervi. Í helstu hugmyndastraumum kristinnar trúar
er lögð áhersla á rétta breytni og það hlutverk trúarlegs starfs að beina villuráfandi
sauðum sem öðrum inn á rétta braut. Í veraldlegri og nútímavæddri félagsfræði um-
breyttist þessi sýn í þá kennisetningu að innan hvers samfélags (=ríkis) væru ákveðin
sameiginleg grunngildi og -viðmið sem tryggðu samheldni þegnanna og samfélags-
legan stöðugleika, og að hlutverk hinna veraldlegu kennimanna væri, líkt og hinna
kirkjulegu áður, að beina einstaklingum og hópum af vegi synda/frávika.
Hugmyndir um samheldni og heildræna nútímavæðingu samfélaganna voru
þó ekki einar á ferð. Fræðimenn sem hneigðust til samskiptahyggju í anda Georges
Herberts Mead og annarra fræðimanna sem kenndir hafa verið við Chicago lögðu
í rannsóknum sínum áherslu á að innan hvers samfélags væri að finna marga ólíka
merkingarheima. Bæði í einstökum staðbundnum samfélögum og í tilteknum starfs-
hópum og menningarheimum í þéttbýli ræktuðu menn viðmið og gildi sem væru ólík
almennt ríkjandi viðmiðum og gildum og stundum í andstöðu við þau. Sumir þessara
fræðimanna kenndu slíka heima við frávik (Becker, 1963) en aðrir notuðu hugtakið
menningarkimar til að undirstrika að um væri að ræða sérheima innan hins ríkjandi
samfélags (Matza og Sykes, 1961). Hér byggðu menn á eldri hefð (Thrasher, 1927;
Whyte, 1943), en Howard S. Becker, David Matza og Gresham Sykes veittu um leið
gagnrýnið andsvar við frávikarannsóknum samtíma síns og lögðu m.a. á það áherslu
að „frávik“ yrðu ekki til sem fyrirbæri með því að fólk ræktaði önnur viðmið og gildi
en hin ríkjandi, heldur með því að talsmenn ríkjandi viðmiða stimpluðu önnur viðmið
og gildi en þeirra eigin sem frávik.
Á sjöunda og áttunda áratugnum tóku fleiri fræðigreinar að fjalla um ungmenni.
Erik Erikson setti fram félagssálfræðilega kenningu um þroskaskeið ungmenna
sem var byggð á kenningum Sigmunds Freud (Erikson, 1968). Þar skýrði hann yfir-
standandi uppreisn unga fólksins sem eðlilega sjálfstæðisviðleitni nýrrar kynslóðar,
og svipuð rök voru sótt til mannfræðirannsókna Margaretar Mead. Innan sagnfræði
örvuðu barnarannsóknir Philippes Ariès (1962) menn til að skoða sögu ungmenna-
skeiðsins. John Gillis var brautryðjandi með verki sínu, Youth and history (Gillis, 1974),
sem rakti sögu ungmennaskeiðsins frá 18. öld og fram yfir miðja 20. öld. Hann komst í
sagnfræðirannsóknum sínum m.a. að þeirri niðurstöðu að áhugi stjórnvalda og fræði-
manna hefði á tímabilinu 1900–1960 beinst aðallega að unglingum (e. adolescence)
en þeir hefðu síður gáð að því að á sama tíma hefði vaxandi hluti uppvaxandi kyn-
slóða átt æ lengri vegferð til fullorðinsaldurs. Eftir æskuuppreisn sjöunda áratugarins
hefði komið berlega í ljós að mjög stór hluti uppvaxandi kynslóða væri talsvert fram á
þrítugsaldur á ungmennaskeiði; hvorki barn, unglingur né fullorðinn. Michael Mitter-
auer (1986) bætti síðar verulega við sagnfræðilegt framlag Gillis.
Á áttunda áratugnum varð samspil ólíkra fræðikenninga sérstaklega frjótt í
höndum lítils rannsóknarseturs við Birminghamháskóla, Centre for Contemporary
Cultural Studies. Raymond Williams samþætti hugvísindi og félagsvísindi í
rannsóknum á menntun og menningu alþýðufólks (1965), og Stuart Hall beitti
ýmsum helstu nýjungum innan heimspeki, félagsfræði, málvísinda og fleiri greina
í fjölmiðlarannsóknum (sjá t.d. Hall, 1973/1980). Sprengimáttur þessarar blöndu