Uppeldi og menntun - 01.07.2015, Blaðsíða 19

UPPELDI OG MENNTUN/ICELANDIC JOURNAL OF EDUCATION 24(2) 2015 19
GESTUR GUÐMUNDSSON
kenna við val; þau ungmenni tóku sér gjarnan hlé frá námi og prófuðu eitt og annað,
þau festu sig sjaldnast á afgerandi hátt á starfssviði og í fjölskyldu fyrr en um þrítugt
og lýstu þessu klárlega sem eigin vali, og að þau vildu tryggja það að þau ættu áfram-
haldandi val um starfsferil. Hér var einkum um millistéttarungmenni að ræða. Um
sjötta hvert ungmenni átti rykkjótt lífshlaup á annan hátt – þau „lentu“ í brotthvarfi,
atvinnuleysi eða barneignum fram eftir þrítugsaldri og framtíðarhorfur þeirra voru
óvissar. Henk Vinken (2007) fylgdi þessari rannsókn eftir með megindlegri rannsókn á
1300 manna úrtaki Hollendinga sem fæddir voru á árabilinu 1962–1986. Hann komst,
líkt og du Bois-Reymond, að þeirri niðurstöðu að lífssaga vals væri ráðandi meðal
ungs millistéttarfólks en í úrtaki hans náði hún til mun fleiri yngri svarenda úr verka-
lýðsstétt en í úrtaki du Bois-Reymond. Þannig virtist lífssaga vals vera að færast til
verkalýðsæskunnar. Jafnframt væri hún mun útbreiddari meðal fólks á þrítugsaldri
en á fertugsaldri, en gögnin gáfu ekki tilefni til að skera úr um það hvort lífssaga vals
væri almennt í sókn eða hvort hún tilheyrir ákveðnu æviskeiði og fólk hneigist frekar
til að túlka ævi sína í ljósi viðmiða og hefða þegar það eldist.
Vegferðarrannsakendur leggja mismunandi mikla áherslu á félagslega mismunun í
breyttri vegferð en enginn dregur í efa að valmöguleikum er misskipt og að í lífssög-
um millistéttarungmenna sé frekar en í lífssögum lágstéttarungmenna að finna raun-
verulegt val einstaklinga. Þegar ný kynslóð elst upp við ráðandi hugmyndir um að val
einstaklinganna ráði lífssögu þeirra felur það annars vegar í sér hvatningu til hvers og
eins til að átta sig á óskum sínum og möguleikum, setja sér persónubundin markmið
og fylgja þeim eftir; hins vegar felur það í sér að einstaklingurinn tekur gjarnan á sig
sökina á ósigrum en lítur ekki til þess hvort umhverfið hafi í raun búið hann út með
hæfni til að velja vandasamar brautir. Andy Furlong og Fred Cartmel (1997) héldu því
fram að slík þekkingarvilla (e. epistemological fallacy) væri útbreiddur fylgifiskur ein-
staklingsvæðingar í síðnútíma. Fjölmargar empírískar rannsóknir hafa rennt stoðum
undir þá skoðun (Baethge, 1985; Evans o.fl., 2001; Reay, David og Ball, 2005).
Einstaklingsvæðing og lífssaga vals horfa ljóslega ólíkt við mismunandi hópum
ungmenna; ungmenni sem ljúka námi með láði úr elítuskólum geta valið um ólíkar
brautir í framhaldsnámi, sem oftast veita aðgang að góðum störfum og möguleika
á að velja búsetu. Ungt fólk sem hefur horfið frá námi eða lokið lítt metnu fram-
haldsskólaprófi á fárra kosta völ á vinnumarkaði og ásakar oft sjálft sig fyrir að hafa
ekki „valið“ meiri ástundun í skóla. Þessir ólíku hópar, og aðrir hópar þar á milli,
eiga það sameiginlegt að ákvörðunum þeirra og sjálfsmynd fylgir meira afturblik
(e. reflexivity) en meðal fyrri kynslóða, en með afar mismunandi hætti. Almennt spyr
fólk sig frekar en áður hvort það hafi tekið réttar ákvarðanir og óvissan í lífi okkar er
meira háð eigin ákvörðunum; fyrir þá betur settu er slík óvissa gjarnan ögrandi og
örvandi, en fyrir þá lakar settu er hún oft lamandi og orsök vanlíðunar.
Þær rannsóknir sem hér hafa verið nefndar (og fjöldamargar aðrar sem leggjast á
sömu sveif) hafa undirstrikað að sigurganga lífssögu vals merkir ekki að ungmenni
í dag hafi frjálst val og félagsleg mismunun sé orðin léttvæg. Það var reyndar aldrei
sjónarmið Becks og frekar hægt að bera slíkt upp á Anthony Giddens (1990, 1991).
Beck undirstrikaði ávallt að lífssaga vals væri tvíbent. Annars vegar sköpuðu þessar
breytingar á sýnd og reynd einstaklingunum möguleika til að yfirstíga félagslega