Uppeldi og menntun - 01.07.2015, Side 66

UPPELDI OG MENNTUN/ICELANDIC JOURNAL OF EDUCATION 24(2) 201566
ÞVERSTÆÐAN UM LÝÐRÆÐISLEGT SKÓLASTARF
… lýðræðið sem lífsmáti á rætur í einstaklingsbundinni trú í daglegri samvinnu við
aðra. Lýðræði er sú trú að jafnvel þegar þarfir og markmið eða afleiðingar eru ólík
frá einni manneskju til annarrar, þá feli vinsamleg samvinna í sér ómetanlega viðbót
við lífið – samvinna sem getur, t.d. í íþróttum, gert ráð fyrir samkeppni og kappi.
Með því að taka sérhvern ásteytingarstein – og þeir hljóta að verða fjölmargir – eftir
því sem nokkur kostur er, út úr andrúmslofti og umhverfi valds og aflsmunar sem
leið til úrlausnar og inn í umhverfi rökræðu og skynsemi, þá lítum við á þá sem
við eigum í ágreiningi við – jafnvel djúpstæðum ágreiningi – sem einstaklinga sem
við getum lært af, og að sama marki sem vini. (Dewey, 1939/1998, bls. 342, íslensk
þýðing greinarhöfundar)
Lýðræðislegur skóli er staður þar sem lögð er rækt við lýðræðislega borgaravitund,
þar sem ósætti hefur rými, þar sem óskir, langanir og þarfir geta stangast á án þess að
starfinu sé stefnt í uppnám (Ólafur Páll Jónsson, 2011). Í slíkum skóla hefur valdi ekki
verið útrýmt, en valdinu eru settar skorður. Það er takmarkað af kennivaldi skynsem-
innar. Sérhverja ákvörðun sem varðar hag annarra verður að styðja skynsamlegum
rökum, rökum sem jafnvel þeir sem eru þeim ósammála geta kannast við að séu eftir
sem áður rök í málinu (Rawls, 2001). Kennari sem vanrækir þessa kröfu og gengur
fram í krafti stöðu sinnar, hann nálgast ekki nemendur sína sem gerendur í vitsmuna-
og siðferðisefnum; hann nálgast ekki nemendur sína sem einstaklinga sem eru dóm-
bærir um gott og vont, áhugavert og óáhugavert, o.s.frv., og þar með lítur hann ekki
á þá sem einstaklinga sem hann getur lært af. Það er reyndar ekki nóg með að slíkur
kennari útiloki nemendur sína sem vitsmuna- og siðferðisverur, því hann gerir einn-
ig lítið úr eigin vitsmunum og siðferði. Hann lítur í raun á sjálfan sig sem handhafa
kennivalds sem sé óbundið af skynsemi en réttlætist af stöðu, hefð eða mætti og þar
með útilokar hann nemendurna sem aðila að sameiginlegu lærdómssamfélagi.
VI LÝÐRÆÐI OG LÆRDÓMSSAMFÉLAG
Skóli sem skilgreinir fræðslu sem grundvallarstarfsemi sína, þ.e. gerir að kjarna-
starfsemi sinni þá iðju kennara að fræða nemendur um viðurkennda þekkingu,
getur vissulega byggt upp einhvers konar þekkingarsamfélag en hann verður ekki
lærdómssamfélag. Skóli sem lærdómssamfélag gerir í raun ráð fyrir gagnkvæmum
lærdómi á tveimur sviðum eða stigum. Annars vegar hverfist samfélag þeirra fag-
manna sem þar vinna um gagnkvæman lærdóm og er skipulagt út frá sameiginlegri
stjórn og víðtækri samvinnu. Slíkt samfélag hefur verið kallað faglegt lærdómssamfélag
(Anna Kristín Sigurðardóttir, 2010, 2013). Lýðræðislegur skóli verður hins vegar að
ganga lengra en hugmyndir um faglegt lærdómssamfélag gera ráð fyrir, því lýðræðið
gerir ráð fyrir að nemendurnir sjálfir séu aðilar að lærdómssamfélagi frekar en einbert
viðfangsefni slíks samfélags (Ólafur Páll Jónsson, 2011). Starf í skóla getur verið vel
meint, og það samfélag sem skólinn myndar með þátttöku kennara og nemenda getur
snúist um þekkingaröflun og þekkingarsköpun, um aukna færni og meiri þekkingu.
Slíkt samfélag gerir hins vegar lítið úr nemendum sem dómbærum einstaklingum;
nemendurnir eru ekki teknir með sem einstaklingar sem hafa dómgreind og eru færir