Dagblaðið Vísir - DV - 02.07.2010, Blaðsíða 12

12 fréttir 2. júlí 2010 föstudagur
„Við athugun á skatteftirliti í að-
draganda hrunsins er ekki laust við
að Machiavelli og bók hans, Furst-
inn, komi upp í hugann. Machiavelli
leggur mest upp úr svokallaðri ótta-
stjórnun. Hann hefur ekki mikið álit
á mannskepnunni og telur að ætli
stjórnmálamaður sér að halda völd-
um verði hann að vekja ótta með-
al þegna sinna, ótta um refsingu. Þó
verði hann að gæta þess að óttinn
breytist ekki í hatur. Slíkt gerir hann
með litlum eða lágum sköttum, eink-
um gagnvart eignamönnum. Áþekk
stefna varð ríkjandi í Stjórnarráðinu
með stjórnarsetu Sjálfstæðisflokks-
ins árið 1991 en flestar þær breyting-
ar sem urðu á þjóðfélaginu á 18 ára
valdatíð flokksins snúa að einhverju
leyti að skattalögum.“ Þannig hefst
grein Jóhannesar Hraunfjörð Karls-
sonar skattasagnfræðings í nýju vefriti
Stofnunar stjórnsýslufræða og stjórn-
mála hjá Háskóla Íslands.
Tómlát stjórnvöld
Jóhannes spyr í upphafi hvort skatt-
svik, sem nú eru að koma í ljós, hafi
verið í boði einhverra. Svar hans er að
stjórnvöld vissu hvar skórinn kreppti.
Þau vissu að fé var fært af landi brott
í skattaskjól. Þau vissu að ekki var
greiddur skattur af hlutafé.
Jóhannes víkur orðum að því að
hornsteinar lýðræðis og réttarríkis
séu óspilltir stjórnmálaflokkar. Hann
bendir á að í þrígang hafi tillögur
nefnda verið lagðar fyrir stjórnvöld
allar götur frá 1986 til þess að taka á
skattsvikum. Stjórnvöld hafi hins veg-
ar kosið leynt og ljóst að fylgja stefnu
eftirlitsleysis eða laissez-faire stefnu
um lágmarksafskipti hins opinbera af
einkarekstri. Þetta hafi verið áberandi
og einkennandi í stjórnartíð Sjálf-
stæðisflokksins frá árinu 1991.
Í öllum nefndarálitum sem Jó-
hannes fjallar um í grein sinni er vik-
ið að því hvernig koma megi í veg fyrir
umfangsmestu skattalagabrotin. Hins
vegar hafi lítið verið gert með tillög-
ur nefndanna eða þeim jafnvel snúið
í andhverfu sína. Þannig hafi starfs-
mönnum í skatteftirliti stöðugt fækk-
að, mest í fjármálaráðherratíð Geirs
H. Haarde frá árinu 1998 til 2003. Á
því tímabili fækkaði starfsmönnum í
eftirliti úr 54 í 34, eða um 35 prósent.
Dregið úr eftirliti
„Fækkunin verður um sama leyti og
einkavæðing banka og hlutverk fjár-
málaþjónustu sem hlutfall af lands-
framleiðslu eykst stórum, en ríkis-
stjórnin dró lappirnar eins og hægt
var með stofnun stórfyrirtækjaeftir-
litsins. Störfum í eftirliti fjölgaði aft-
ur á árunum 2004-2006, en eftir að
Indriði H. Þorláksson ríkisskattstjóri
lét af störfum var aftur dregið úr eftir-
litinu. Stefna stjórnvalda, fyrst og
fremst þeirra Halldórs Ásgrímsson-
ar og Geirs Haarde, var að draga úr
skatteftirliti svo draumur þeirra um
alþjóðlega fjármálaparadís yrði að
veruleika,“ segir Jóhannes í greininni.
Hann segir að í þessu skyni skyldi
bankaleynd aukin. Þá hafi sannan-
leg skattsvik á bilinu 3 til 6 milljarð-
ar króna verið látin óátalin. „Alið
var á ugg embættismanna og auk-
ið á sundur þykkju meðal þeirra með
óskýru stjórnskipulagi skattkerfisins.
Eftirlitsleysið var greinilega í boði
stjórnvalda en í sögulegu samhengi er
umgengni stjórnmálaflokka við skatt-
kerfið, einkum Sjálfstæðisflokks, sér-
kennileg,“ segir Jóhannes sem vinn-
ur nú að skráningu sögu skatta hér á
landi.
Hert að ríkisskattstjóra
Jóhannes slær því föstu að flestar þær
breytingar sem orðið hafi á hagkerf-
inu á undanförnum árum snúi að
einhverju leyti að skattalögum. Hann
nefnir tilkomu EES-samningsins og
frjálst flæði vinnuafls og fjármagns og
kaup og sölu eigna innanlands sem
erlendis. Hann nefnir kvótadóminn
árið 1994 og einkavæðingu bankanna
árið 2002.
Í ljósi þessa hefði mátt ætla að
skatteftirlit ykist í sama takti. En
stöðugildum fækkaði hins vegar.
Indriði H. Þorláksson ríkisskattstjóri
hafði þungar áhyggjur af þróun mála.
Á fundi skattstjóra árið 2001 nefndi
Indriði að huga þyrfti að samþjöpp-
un og samþættingu í atvinnulífinu,
heimsvæðingu fjármálaviðskipta,
breyttu viðhorfi almennings og sam-
taka, breyttri hegðun fagmanna og
ráðgjafaraðila og breyttri upplýsinga-
tækni.
Menn í mörgum hlutverkum
Jóhannes greinir frá því að Baldur
Guðlaugsson, ráðuneytisstjóri fjár-
málaráðuneytis, hafi í kjölfar þessa
verið spurður um afstöðu ráðuneyt-
isins. Baldur taldi enga ástæðu til að-
gerða og sagði: „Þetta eru mál sem
eru í jafnri og stöðugri þróun og mér
sýnist að það sé ekki þörf á neinum
sérstökum aðgerðum af hálfu ráðu-
neytisins.“
Sama gilti um Árna Mathiesen,
þáverandi fjármálaráðherra, þegar
Jóhanna Sigurðardóttir, sem þá var
þingmaður Samfylkingarinnar, spurði
hann um breytingar á einstaklings-
rekstri yfir í rekstur einkahlutafélaga
í stórum stíl.
Jóhannes segir að ef stjórnvöld
hér á landi hefðu haft sömu áhersl-
ur og annars staðar á Norðurlönd-
unum árið 2003 hefðu starfsmenn
skatteftirlits átt að vera 150 að tölu en
ekki 35. Þegar árið 1986 lagði nefnd
til að komið yrði á fót sérstakri 5 til 7
manna eftirlitssveit sérþjálfaðra og
hæfra skattrannsóknarmanna. Sveit-
in skyldi hafa það hlutverk að gera
skyndikannanir á bókhaldi fyrirtækja.
Stór áform
„Þessi deild tók ekki til starfa fyrr en
2004 þegar Indriði H. Þorláksson
ríkisskattstjóri stofnaði sérstaka eftir-
litseiningu með stórfyrirtækjum inn-
an eftirlitssviðs embættisins. Stofnun
deildarinnar mætti strax mikilli and-
stöðu innan ríkisstjórnarinnar sem
fannst greinilega að embætti ríkis-
skattstjóra væri að fara á skjön við
stefnu stjórnarinnar. Forsætisráð-
herra, Halldór Ásgrímsson, skipaði
meðal annars nefnd um alþjóðlega
fjármálastarfsemi í nóvember 2005,
sem skilaði skýrslu í október árið eftir
um það hvernig mætti breyta Íslandi í
skattaparadís. Formaður nefndarinn-
ar var Sigurður Einarsson, stjórnarfor-
maður Kaupþings, stærsta fyrirtækis
Íslands,“ segir í grein Jóhannesar.
Meðal þeirra sem sæti áttu í um-
ræddri nefnd var Baldur Guðlaugs-
son, ráðuneytisstjóri fjármálaráðu-
neytisins, augljóslega í öðru hlutverki
en þegar hann fjallaði um möguleika
á hertu skatteftirliti. Í nefndinni sátu
einnig Pálmi Haraldsson, kenndur
við Fons, Ásdís Halla Bragadóttir og
fleiri.
Dómur ríkisskattstjóra í vil
Á þessum árum var einnig deilt um
aðgang skattyfirvalda að fjármála-
upplýsingum og stóð Indriði H. Þor-
láksson ríkisskattstjóri meðal annars
í málaferlum við banka sem neitað
höfðu skattyfirvöldum um upplýsing-
ar um hlutabréfaeign.
Sigurður Einarsson, þáverandi
stjórnarformaður Kaupþings, fjall-
aði um málaferlin í ræðu á fundi hjá
Fjármálaeftirlitinu í janúar 2005 og
sagði meðal annars: „Almennt tel ég
að skattyfirvöldum á Íslandi yrði bet-
ur ágengt ef þau ynnu með erlendum
fjárfestum og stóru fyrirtækjunum
okkar, meira í ætt við það sem Fjár-
málaeftirlitið gerir, það er, með því
að leiðbeina þeim, frekar en að draga
þau fyrir dómstóla.“
Dómur féll í Héraðsdómi Reykja-
víkur 30. mars 2006, ríkisskattstjóra í
vil. „Hálfu ári síðar var Indriði H. Þor-
láksson ríkisskattstjóri hættur störf-
um. Hæstiréttur staðfesti héraðsdóm-
inn 8. mars 2007 en upplýsingarnar
berast ríkisskattstjóra ekki fyrr en í
mars 2010, eða þremur árum síðar.“
Meðan á einkavæðingu bankanna stóð og löngu fyrir þann tíma höfðu stjórnvöld leynt og ljóst dregið úr
skatteftirliti. Ef Ísland hefði fylgt þróuninni í nágrannalöndunum hefðu um 150 manns átt að sinna skatt-
eftirliti í landinu. Þess í stað hafði þeim fækkað og voru aðeins 35 árið 2003. Þetta kemur fram í nýrri grein
eftir Jóhannes Hraunfjörð Karlsson skattasagnfræðing. Hann segir að ríkisstjórn undir forystu Sjálfstæðis-
flokksins hafi beinlínis rekið stefnu eftirlitsleysis.
SKATTSVIK Í SKJÓLI
STJÓRNVALDANNA
JóHann HauKSSon
blaðamaður skrifar: johannh@dv.is
Fækkunin verður um sama leyti
og einkavæðing banka
og hlutverk fjármála-
þjónustu sem hlutfall af
landsframleiðslu eykst
stórum.
Brot úr grein Jóhannesar Hraunfjörð Karlssonar:
„Núhefurhinsvegarkomiðíljósaðekkivoruþað15miljarðarkrónasemvoru
vanframtaldirheldur127miljarðar,ogþósvoaðhelmingurþeirraupphæðar
hefðiveriðgefinnuppafeinkahlutafélögum,þástæðu65miljarðareftir,sem
þýddiaðvanreiknaðurskatturværi3.000miljónirkróna,ístað700miljónakróna.
Þaðmááætlaaðvanframtalinnskatturvegnahlutabréfaviðskiptaséábilinu3-6
miljarðarkróna.Hvaðumhinárin?Svovirðistsemhvorkidómurinnnégrunur
umstórfelldskattsvikhafivakiðathygliráðherra.Hitterþóljóstaðsvokölluð
bankaleyndlagðihugmyndafræðilegangrunnaðskattaparadísstjórnvalda.
[…]Fjármálaráðuneytiðhefurkunngertsemliðíeinföldunaráætlunráðuneytis-
insaðkomiðverðiáfótsérstakristórfyrirtækjaeiningu,þarsemframfariálagning,
þjónustaogeftirlitmeðskilgreindumhópistærrifyrirtækja[…]Meðþessari
breytinguerstigiðmerktskrefaðbreyttriverkaskiptinguhjáskattyfirvöldumí
samræmiviðnýviðhorf.
[…] DavíðOddssonforsætisráðherrahafðiuppistórorðumembættiríkisskatt-
stjóra.Þarhefurhannalltáhornumséroglæturíveðrivakaaðríkisskattstjóriog
skattstjórarmisbeitivaldisínuogtelurnauðsynlegtaðstofnaembættiumboðs-
mannsskattgreiðanda,þ.e.umboðsmannsalmenningsgagnvartskattyfirvöldum.
UmþessarmundirhafðiVífilfell,framleiðandiCoca-ColaáÍslandi,lentískattrann-
sókn.”
127 milljarðar vanframtaldir
Geir H. Haarde Mjögfækkaðií
skatteftirlitiífjármálaráðherratíðGeirs
H.Haarde.
Maður í mörgum hlutverkum
BaldurGuðlaugssonráðuneytisstjórií
fjármálaráðuneytinuáþessumtímavarí
mörgumhlutverkum.
Ríkisskattstjórinn fyrrverandi Grein-
arhöfundurgefurískynaðIndriðiH.
Þorlákssonhafiveriðhrakinnfrávöldum
endafylgdihannekkilaissez-fairestefnu
sjálfstæðismanna.