Dagblaðið Vísir - DV - 04.04.2012, Blaðsíða 52

52 Viðtal 4.–10. apríl 2012 Páskablað
S
unnudagsmorgunn. Vor í
lofti. Kirkjuklukkur Landa-
kotskirkju boða fólk til
messu; hljómurinn berst
um miðbæinn þar sem fáir
eru á ferli.
„Skýjahöllin“ stendur utan á grá-
máluðu húsi í fúnkísstíl þar sem lög-
mannstofan Vík er til húsa en Her-
dís er einn af eigendum stofunnar.
Ég banka og í því heyri ég að kallað
er á mig utan af götunni. Forseta-
frambjóðandinn kemur gangandi
hröðum skrefum. Hún er glæsileg og
glaðleg og heilsar hlýlega.
Við setjumst inn á skrifstofuna
hennar þar sem eina myndin á
veggnum er lítil ljósmynd af manni
sem mannréttindasamtök reyna
að leysa úr haldi úti í hinum stóra
heimi. Mannréttindi eru eitthvað
sem Herdís leggur áherslu á.
Hún býður upp á te. Eldrautt te í
skjannahvítri krús.
Tveimur dögum fyrr hafði dr. Her-
dís Þorgeirsdóttir boðað til blaða-
mannfundar þar sem hún tilkynnti
framboð sitt til embættis forseta Ís-
lands. Tveir dagar og viðbrögðin eru
sterk. Fjölmargir hafa haft samband
við hana og sýnt henni stuðning.
Slíkt skiptir máli. Það skiptir máli
að finna meðbyr. Mótbyr er líka eitt-
hvað sem búast má við í baráttu.
Efling mannréttinda
og lýðræðis
„Í kjölfar þess að íslenska fjármála-
kerfið hrundi haustið 2008 átti sér
stað vitundarvakning um ábyrgð
og hlutverk hins almenna borgara
að stuðla að framgangi lýðræðis-
ins. Það kviknaði von hjá mörgum
um gagngerar breytingar. Umdeild
ákvörðun sitjandi forseta um að gefa
kost á sér fimmta kjörtímabilið hef-
ur slegið á þær væntingar og varð til
þess að ég fékk mikla hvatningu um
að bjóða mig fram til embættis for-
seta Íslands.
Þeir sem kölluðu eftir því að ég
gæfi kost á mér í framboð til emb-
ættis forseta Íslands eiga það sam-
merkt að deila hugsjónum mínum
um virkara lýðræði og aukin mann-
réttindi. Í rannsóknum mínum hef
ég fjallað um þá hættu sem lýðræði
og mannréttindum stafa af nán-
um tengslum stjórnmála, peninga-
afla og fjölmiðla. Ég hef gagnrýnt
þöggun og ótta við valdhafa sem
kæfa nauðsynlega umræðu í sam-
félaginu og halda því í fjötrum sér-
hagsmunagæslu.
Hugsjónir mínar og áherslur á
eflingu mannréttinda og lýðræðis
ásamt almennum bakgrunni,
menntun, störfum og ekki síst
reynslu á alþjóðavettvangi og lífs-
reynslu eru að mati þeirra sem
styðja mig og hvetja forsenda þess
að ég eigi erindi inn á þennan vett-
vang og ég er þess fullviss að ég geti
orðið þjóðinni að liði.“
Kostnaður við framboð
Herdís bendir á að því hafi ver-
ið haldið fram að nánast ómögu-
legt sé að fara gegn sitjandi forseta.
„Teflt er fram ýmsum fælingar-
ástæðum, þar á meðal óheyrilegum
kostnaði. Fáum sé því kleift að bjóða
sig fram – nema með stuðningi fjár-
sterkra aðila. Í upphafi framboðs er
ég með mínum nánasta stuðnings-
hópi nokkuð ein; ég hef ekki leitað
á náðir fjársterkra aðila enda bygg-
ist framboðið á því að hver maður
sé jafnborinn til virðingar og rétt-
inda til að gefa kost á sér og taka þátt
í stjórn landsins af því að völdin eiga
að koma frá fólkinu og vera í þágu
þess. Framboðið verður rekið með
lágmarkskostnaði. Við höfum opnað
bankareikning í Landsbanka Íslands
fyrir þá sem vilja leggja framboð-
inu lið. Mér finnst að allt sé til vinn-
andi til að gefa kjósendum kost á að
fylkja sér að baki þeim hugmyndum
sem framboð mitt byggist á. Í fram-
boði mínu felst ákveðin tilraun fyrir
lýðræðið, að láta á það reyna hvort
fólkið í landinu – vilji það styðja
mig til embættis forseta Íslands – sé
máttugra en fjármálaöflin sem hafa
skekkt grundvöll lýðræðisins.“
Tali í þágu þjóðarinnar
Þegar Herdís er spurð hvaða augum
hún líti forsetaembættið segir hún:
„Embætti forseta Íslands gerir kröfu
um að það skipi hæfur einstaklingur,
helst hæfileikaríkur eins og Ólafur
Jóhannesson orðar það í riti sínu um
stjórnskipun Íslands. Ég myndi vilja
bæta við hæfileikríkur hugsjóna-
maður. Forseti Íslands kemur fram
fyrir hönd þjóðarinnar út á við og
krefst það ákveðinnar færni og fram-
komu. Forseti Íslands sækir umboð
sitt til þjóðarinnar og því er hann
sameiningartákn hennar.
Á tímum sundrungar og óvissu
þar sem farg hvílir á fólki sem er
með áhyggjur af fjármálum og fram-
tíð er mikilvægt að forseti sé samein-
ingartákn í þeim skilningi að hann í
málflutningi sínum og framferði
öllu auki á samkennd. Forseti á eins
og forystumenn í frumbyggjasam-
félögum, sem hófu sjálfir að sópa
torgið ef þeir vildu að það yrði gert
hreint, að ganga á undan með góðu
fordæmi. Virðing fyrir mannréttind-
um felur einnig í sér virðingu fyrir
landi og náttúru; áherslu á nægju-
semi og lífshætti sem eru umhverfis-
vænir. Forsetinn er fulltrúi vinnandi
fólks og þeirra sem eru áhyggjum
og þunga hlaðnir. Hann verður að
sýna skilning á kjörum þeirra og
tala fyrir efnahagslegum og félags-
legum mannréttindum. Forsetinn
á að hvetja til listrænnar sköpunar,
frjórrar hugsunar, akademísks frels-
is í háskólasamfélaginu og lýðræð-
islegrar umræðu á opinberum vett-
vangi. Forsetinn verður einnig að
hafa skilning á atvinnulífinu, einka-
framtaki sem frumkvöðlastarfi og
mikilvægi þess að fyrirtæki og at-
vinnuvegir gangi vel. Kjör og líð-
an almennings eiga að skipta hann
hjartans máli. Forseti sem liti á það
sem hlutverk sitt að vera „silkihúfa“
eða „veislustjóri á Bessastöðum“ er
óþarfur. Forseti á að nota áhrifavald
sitt til að tala í þágu þjóðarinnar.“
Herdís segir jafnframt að for-
seti sé pólítískur í þeim skilningi
að hann láti sig þessi mál varða en
hann tjái sig ekki beint um lagasetn-
ingu í mótun. „Hann er ekki fulltrúi
sérhagsmuna eða einstakra hópa í
samfélaginu. Forseti sem beitir sér
í þágu mannréttinda er að beita sér
fyrir grundvallarréttindum en öll
lagasetning verður að vera samrým-
anleg þeim.
Sé forseti í aðstöðu til þess á
hann að reyna að sætta ólík sjón-
armið; þjappa þjóðinni saman í að
ná áttum og tökum á tilverunni eft-
ir hamfarir hrunsins, sem ekki sér
fyrir endann á, og móta framtíðina
á grundvelli gamalla, góðra gilda
og hugsjóna sem byggja á jafnræði,
réttlæti og friði.“
Bakgrunnur frambjóðandans
Herdís Þorgerisdóttir fæddist í
Reykjavík 18. febrúar 1954. Faðir
hennar, Þorgeir Þorsteinsson, fyrr-
verandi sýslumaður og lögreglu-
stjóri á Keflavíkurflugvelli, var
sonur Þorsteins Jónssonar, kaup-
félagsstjóra Kaupfélags Héraðsbúa,
og Sigríðar Þorvarðardóttur Kjerúlf.
„Faðir minn fæddist á Reyðarfirði
en var ungur sendur í Menntaskól-
ann á Akureyri og þaðan fór hann
til Reykjavíkur í nám við lagadeild
Háskóla Íslands. Móðir mín, Herdís
Tryggvadóttir fæddist í Reykjavík,
hún varð stúdent frá Verslunarskóla
Íslands og vann síðan á skrifstofu
föður síns, Tryggva Ófeigssonar út-
gerðarmanns, í Júpíter og Mars við
Aðalstræti 4. Móðuramma mín, sem
ég er skírð í höfuðið á, hét Herdís
Ásgeirsdóttir og var fædd á Vestur-
götu 32 í Reykjavík. Ég á þrjú yngri
systkini; Þorstein, sem er hagfræð-
ingur, Sigríði, sem er prófessor í
heimspeki við Háskóla Íslands og
Ófeig Tryggva sem er læknir. Þá á
ég hálfsystur, Kötlu Margréti, sem
er leikkona, sem fæddist eftir að for-
eldrar mínir skildu.
Að mér standa tvær sterkar stoð-
ir; föðurfjölskyldan er ættuð frá Eg-
ilsstöðum en langafi minn, Jón
Bergsson, reisti Egilsstaðabýlið fyrir
aldamótin 1900 og þar búa afkom-
endur enn og móðurfjölskyldan hér
í Reykjavík.“
Mót tveggja menningarheima
Herdís bjó í Reykjavík fyrstu árin en
síðan flutti fjölskyldan vegna starfa
föður hennar
í Grænás á Keflavíkurflugvelli og
gekk hún í barnaskóla í Njarðvíkum.
„Minningar mínar úr bernsku
suður með sjó eru góðar og innst
inni tel ég rætur mínar vera þar þótt
við höfum ekki búið þar lengur en í
sex ár. Það má segja að árin þarna
hafi verið á mótum tveggja menn-
ingarheima; hins íslenska samfélags
eftirstríðsáranna og bandarískra
áhrifa herliðsins á Keflavíkurflug-
velli þar sem „þrýstiloftsflugvélar“
tóku á loft og gaddavírsgirðing um-
lukti svæðið sem þótti fullt af spenn-
andi tækifærum, hamborgaralykt á
flugvallarhótelinu og forboðið sæl-
gæti í sjálfssölum á vellinum. Við
krakkarnir máttum ekki fara „upp
á völl“ eins og það hét en við stál-
umst til að kaupa amerískt tyggjó og
súkku laðisstykki.“
Herdís segir að þótt foreldrar
hennar hafi skilið hafi alltaf ver-
ið einstaklega gott samband á milli
þeirra og fjölskyldna beggja megin.
„Afar mínir voru miklir vinir. Móðir
mín er 84 ára og hún er mikil ætt-
móðir og tekur utan um alla; líka í
föðurfjölskyldunni. Við höfum kom-
ið þeim sið á undanfarin ár að hitt-
ast einu sinni í viku og borða saman,
oftast heima hjá mér á Hávallagötu
með mömmu, pabba, systkinum,
mökum þeirra og börnum.“
Í blaðamennsku
Herdís segist alltaf hafa haft áhuga á
sögu, umheiminum, fólki og örlög-
um þess í nútíð og fortíð. Hún sagði
oft sögur sem krakki, var með mikið
ímyndunarafl og hafði þörf fyrir að
tjá sig.
„Ég var í máladeild Menntaskól-
ans við Hamrahlíð og fór eftir stúd-
entspróf til Frakklands. Þar var ég
við háskólanám í einn vetur og sam-
ferða mér þar var Kristín Ingólfsdótt-
ir, núverandi rektor Háskóla Íslands,
og höfðum við góðan félagsskap af
hvor annarri þennan vetur fjarri fjöl-
skyldu okkar og heimahögum. Ég
vann sem flugfreyja hjá Loftleiðum í
tvö sumur með námi. Það var ævin-
týralegt starf þar sem tækifæri gáfust
til að heimsækja stórborgir eins og
New York og Chicago og þar kynntist
ég skemmtilegu og góðu fólki.
Eftir veturinn í Frakklandi vann
ég í nokkra mánuði við afgreiðslu-
störf í verslun í Reykjavík en hélt síð-
an í nám í blaðamennsku í London.
Hún var ekki merkileg sú mennta-
stofnun þar sem ég stundaði nám-
ið en hafði það sér til ágætis að
vera staðsett á þeirri frægu „blaða-
mannagötu“ Fleet Street. Þar kynnt-
ist ég reyndu blaðafólki og frétta-
kona hjá BBC reyndist mér vel og
leyfði mér að æfa mig í framsögn
fyrir framan sjónvarpsvélar.
Ég sótti um vinnu á Morgun-
blaðinu sem blaðamaður þegar
heim kom og fékk að byrja í mynda-
safninu þeirra við að flokka ljós-
myndir. Eftir nokkra mánuði fékk
ég að spreyta mig á viðtölum og
fékk góðar undirtektir. Ég var þarna
í tvö ár sem blaðamaður og það var
lærdómsríkt að vinna undir hand-
leiðslu Matthíasar Johannesen og
Styrmis Gunnarssonar auk þess sem
þarna voru margir góðir blaðamenn
og ljósmyndarar.
Eftir blaðamennskuna fór ég í
nám í stjórnmálafræði við Háskóla
íslands og lauk þaðan BA prófi. Í
kjölfarið fór ég í nám í þjóðarétti og
alþjóðastjórnmálum við Fletcher
School of Law í Boston og lauk það-
an M.A.L.D gráðu 1983.“
Ritstjóri og útgefandi
Anders Hansen, sem rak útgáfufyrir-
tæki, hafði samband við Herdísi árið
1984 og bauð henni að ritstýra tíma-
riti sem átti að setja á laggirnar undir
nafninu Mannlíf.
„Ég réðst í það verk og ritið varð
metstölutímarit sem fór inn á nýjar
brautir þar sem umfjöllun var jafn-
hliða um dægurmál, tísku og stjórn-
mál. Í ársbyrjun 1986 stofnaði ég
Heimsmynd sem ég ritstýrði og gaf
út þar til ég seldi það 1994. Þetta
voru ár mikillar reynslu. Það var
ekki auðvelt að vera einyrki í blaða-
útgáfu með gagnrýna umfjöllun um
valdhafa í landinu. Þetta var ekki
aðeins lærdómsríkur tími varðandi
hið pólitíska landslag heldur kenndi
þetta mér að bera virðingu fyrir
þeim sem standa í fyrirtækjarekstri
„Hugsjónir mínar og áherslur á eflingu mannréttinda
og lýðræðis ásamt almennum bakgrunni, menntun,
störfum og ekki síst reynslu á alþjóðavettvangi og
lífsreynslu eru að mati þeirra sem styðja mig og
hvetja forsenda þess að ég eigi erindi inn á þennan
vettvang og ég er þess fullviss að ég geti orðið þjóð-
inni að liði,“ segir forsetaframbjóðandinn dr. Herdís
Þorgeirsdóttir. Hún er tilbúin í slaginn.
Hugsjónir
r ísar„Ég var þarna í tvö
ár sem blaða-
maður og það var lær-
dómsríkt að vinna undir
handleiðslu Matthíasar
Johannesen og Styrmis