Dagblaðið Vísir - DV - 19.10.2012, Qupperneq 13

Fréttir 13Helgarblað 19.–21. október 2012
Um þetta er kosið
n Á kjörseðlinum verða sex spurningar n Skiptar skoðanir um margt
Ráðgefandi
þjóðaratkvæða-
greiðslur í sögunni
Íslendingum hefur þrisvar áður verið
gefið tækifæri til að segja hug sinn í
ráðgefandi þjóðaratkvæðagreiðslu.
Um það bil 79 ár eru frá því að síðasta
ráðgefandi þjóðaratkvæðagreiðsla var
haldin. Í öll þrjú skiptin hlíttu stjórnvöld
niðurstöðum atkvæðagreiðslnanna
án þess þó að vera lagalega bundin af
þeim.
1908 Kosið um innflutningsbann á
áfengi.
1916 Kosið um þegnskylduvinnu
karlmanna.
1933 Kosið um afnám áfengisbanns.
Þjóðkirkjuákvæði
Þriðja spurningin á kjörseðlinum
snýr að því hvort stjórnarskráin eigi
að innihalda ákvæði um þjóðkirkju.
Núverandi stjórnarskrá kveður á um
að hin evangelíska lúterska kirkja
skuli vera þjóðkirkja á Íslandi og að
ríkisvaldið skuli að því leyti styðja
hana og vernda. Í stjórnarskránni er
hins vegar einnig kveðið sérstaklega
á um að þessari grein megi breyta
með venjulegum lögum. Alla jafna
þurfa tvö mismunandi þing að sam­
þykkja stjórnarskrárbreytingar en
venjulegum lögum er hægt að breyta
jafnóðum og hvert þing samþykkir
þær. Breytingarnar eru því umtals­
vert auðveldari.
Í tillögum stjórnlagaráðsins er
ekki kveðið sérstaklega á um að þjóð­
kirkja sé á Íslandi. Í 18. grein tillagn­
anna er kveðið á um trúfrelsi þar sem
meðal annars segir að öllum skuli
tryggður réttur til trúar og lífsskoðun­
ar. Í 19. grein tilagnanna er hins vegar
kveðið á um að í lögum megi kveða á
um kirkjuskipan ríkisins. Það að ekki
sé sérstaklega kveðið á um hvaða
kirkja skuli vera þjóðkirkja á Íslandi
hefur að öllum líkindum ekki bein
áhrif á stöðu þjóðkirkjunnar. Um
hana gilda sérstök lög. Í skýringum
með tillögum stjórnlagaráðs kemur
fram að ekki hafi fengist úr því skor­
ið nákvæmlega hvaða áhrif það hefði
að fella burt þjóðkirkjuákvæðið úr
stjórnarskrá og því hafi það verið fært
í hendur löggjafans að taka ákvörðun
um hvernig eigi að hátta breytingum
á þjóðkirkjunni.
Verði það hins vegar niðurstaða
atkvæðagreiðslunnar, og ef stjórnvöld
ákveða að hlíta þeirri niðurstöðu, þarf
að greiða aftur atkvæði til að breyta
kirkjuskipan ríkisins. Bæði núgild­
andi stjórnarskrá og tillögur stjórn­
lagaráðs gera ráð fyrir því að kos­
ið verði í almennri atkvæðagreiðslu
um breytta kirkjuskipan. Bæði þjóð­
kirkjan og andstæðingar þjóðkirkju­
ákvæðis í stjórnarskrá hafa bent á
þetta. Agnes M. Sigurðardóttir bisk­
up hefur hins vegar sagt mikilvægt að
halda ákvæðinu í stjórnarskrá þrátt
fyrir að afnám þess þýddi ekki að­
skilnað ríkis og kirkju. Samtökin Sið­
mennt, sem hafa barist fyrir aðskiln­
aði, hafa á hinn bóginn sagt að þó
brotthvarf ákvæðisins þýði ekki að­
skilnað sé það stórt og mikilvægt skref
í áttina að fullum aðskilnaði ríkis og
kirkju.

Andstæðingar segja
Þeir sem vilja afnema sérstakt
ákvæði um þjóðkirkjuna í stjórnar­
skránni segja að það sé mikilvægt
skref í áttina að aðskilnaði ríkis og
kirkju. Það er þó ekki svo að ákvæðið
eitt og sér geri þjóðkirkjuna að þjóð­
kirkju.

Stuðningsmenn segja
Kirkjan hefur fjallað um
stjórnar skrárákvæðið og hafa helstu
rökin fyrir afnámi þess ekki verið sú
að þjóðkirkjan sé hluti af sögu og
menningu landsins og að hún gegni
þar mikilvægu hlutverki.
Persónukjör
Eitt af því sem oft hefur borið á góma
í kjölfar hrunsins er möguleikinn á
persónukjöri. Persónukjör er þegar
kjósandi getur kosið einstaka fram­
bjóðanda af lista í stað þess að kjósa
heilan lista frá einum stjórnmála­
flokki eins og nú er gert. Nokkrar
mismunandi útfærslur eru til um
persónukjör og hefur stjórnlagaráð
lagt fram sína eigin útfærslu fram í
tillögum sínum að nýrri stjórnarskrá.
Þær tillögur ganga út á að kjósend­
ur geti kosið af bæði kjördæmalista
og landslista stjórnmálahreyfinga og
þvert á lista.
Í núgildandi stjórnarskrá er ekki
kveðið á um persónukjör en í tillög­
um stjórnlagaráðs segir að kjósandi
velji með persónukjöri frambjóð­
endur af lista. Persónukjör þekkist
þó innan stjórnmálahreyfinga og eru
prófkjör dæmi um persónukjör. Þá
býðst kjósendum að strika menn af
lista í þingkosningum og hafa þannig
áhrif á röðun manna á lista. Þessi leið
hefur þó lítil áhrif og er mjög sjald­
an sem útstrikanir hafa mikil áhrif á
uppröðun lista. Mikinn fjölda fólks
þarf til að mynda til að færa mann
í nær öruggu þingsæti niður lista
þannig að hann nái ekki kjöri.
Í atkvæðagreiðslunni á laugardag
er ekki spurt hvort útfærsla stjórn­
lagaráðs eigi að gilda um persónu­
kjör heldur aðeins hvort stjórnar­
skráin eigi að innihalda ákvæði um
að heimila slíkt kjör í meira mæli
en nú er. Persónukjör er við lýði í
nokkrum ríkjum í kringum okkur
en í flestum ríkjum er þó ekki geng­
ið jafn langt og stjórnlagaráð gerir
ráð fyrir.

Andstæðingar segja
Andstæðingar persónukjörs
telja að mikil áhersla á persónur
geti ýtt undir ómálefnalega stjórn­
málabaráttu og hafa jafnvel bent á að
þekkt andlit ættu enn greiðari leið í
stjórnmál en minna þekktir einstak­
lingar.

Stuðningsmenn segja
Þeir sem talað hafa fyrir auknu
persónukjöri segja að þannig sé
val kjósenda aukið og að stjórn­
málamenn muni finna fyrir aukinni
persónulegri ábyrgð. Kjósendum
gefst þá tækifæri til að velja sér
einstakling á þing sem hann leggur
traust sitt á en ekki endilega heilan
stjórnmálaflokk.
Jafnt vægi atkvæða
Eins og núgildandi lög um alþingis­
kosningar eru hafa ekki öll atkvæði
jafnt vægi. Í síðustu alþingiskosn­
ingum árið 2009 voru til að mynda
2.366 atkvæði á bak við hvern kjörinn
þingmann í Norðvesturkjördæmi en
í Suðvesturkjördæmi voru 4.850 at­
kvæði á bak við hvern kjörinn þing­
mann í kjördæminu. Þetta þýðir að
frambjóðendur í Suðvesturkjördæmi
þurftu ríflega tvöfalt fleiri atkvæði til
að ná kjöri en þingmaður í Norðvest­
urkjördæmi.
Misjafnt er á milli kjördæma og
kosninga hversu mikill munur er á
vægi atkvæða. Í núgildandi stjórn­
arskrá er kveðið á um að misvæg­
ið megi ekki vera meira en einn á
móti tveimur og ef munurinn er
meiri eru þingsæti færð á milli kjör­
dæmanna. Þannig mun eitt þingsæti
færast frá Norðvesturkjördæmi yfir í
Suðvestur kjördæmi í næstu kosning­
um.
Í tillögum stjórnlagaráðs er gert
ráð fyrir því að öll atkvæði hafi jafnt
vægi. Gefin er heimild til Alþingis til
að hafa landið aðeins eitt kjördæmi
þar sem fullkomið jafnvægi er á milli
atkvæða eða binda allt að 30 sæti af
63 við ákveðin kjördæmi. Í 39. grein
tillagnanna segir að tala kjósenda á
kjörskrá að baki hverju bundnu sæti
skuli ekki vera lægri en meðaltalið
miðað við öll 63 þingsætin.

Andstæðingar segja
Helstu andstæðingar þess að
jafna vægi atkvæða hafa sagt að ójafn­
vægið komi í veg fyrir íbúar í þéttbýli
hafi of mikil á hrif á kostnað dreifbýl­
is. Þannig sé eðlilegt að íbúar í dreifðri
byggð, líkt og í kjördæmum utan höf­
uðborgarsvæðisins, hafi fleiri þing­
menn á Alþingi en annars væri ef at­
kvæði þeirra vægi jafnt á við þeirra
sem búa á höfuðborgarsvæðinu.

Stuðningsmenn segja
Stuðningsmenn þess að jafna
vægi atkvæða benda á að eðlilegt sé
að atkvæði allra kjósenda vegi jafnt
óháð búsetu.
Mál í þjóðar-
atkvæðagreiðslu
Síðasta spurningin á kjörseðlin­
um snýst um hvort gefa eigi heim­
ild fyrir því að ákveðinn hluti
kosningabærra manna geti kraf­
ist þjóðaratkvæðagreiðslu um mál
í þinginu. Í tillögum stjórnlaga­
ráðs er gert ráð fyrir að tíu pró­
sent kjósenda geti krafist þjóðarat­
kvæðagreiðslu um lög sem Alþingi
hefur samþykkt. Gert er ráð fyr­
ir að atkvæðagreiðslan sé bind­
andi þannig að lögin falli úr gildi
ef kjósendur hafna þeim en annars
haldi þau gildi sínu.
Lítil hefð er fyrir þjóðaratkvæða­
greiðslum hér á landi en þær hafa
þó færst í aukana á síðustu árum.
Forseti Íslands hefur þrívegis sent
mál í þjóðaratkvæðagreiðslu en
greidd voru atkvæði um tvö þeirra.
Fyrsta málið sem forsetinn sendi
til þjóðarinnar voru fjölmiðla­
lögin árið 2004 en Alþingi ákvað
að draga lögin til baka áður en til
þjóðaratkvæðagreiðslunnar kom.
Svipuð þróun hefur átt sér stað í
öðrum Evrópulöndum þar sem
þjóðaratkvæðagreiðslur hafa verið
fátíðar. Bæði í Sviss og á Ítalíu eru
ákvæði í stjórnarskrá þar sem kjós­
endum er heimilað að kalla eftir
þjóðaratkvæðagreiðslu.
Á Íslandi hefur íbúalýð­
ræði í sveitarstjórnum ver­
ið í gildi frá árinu 2011 en sam­
kvæmt sveitarstjórnar lögum geta
20 prósent kjósenda í viðkom­
andi sveitarfélagi krafist atkvæða­
greiðslu. Dæmi um slíkt er íbúa­
kosning í Hafnarfirði um heimilun
stækkun álversins í Straumsvík en
stækkuninni var hafnað.

Andstæðingar segja
Helstu rökin sem færð hafa
verið fyrir því að fjölga ekki þjóðar­
atkvæðagreiðslum um einstaka
mál hafa verið að þær geti valdið
minni kjörsókn. Þá hafa and­
stæðingar þess sagt að fleiri at­
kvæðagreiðslur geti ýtt undir að
mál séu skoðuð hvert fyrir sig
frekar en í samhengi.

Stuðningsmenn segja
Þeir sem barist hafa fyrir aukn­
um þjóðaratkvæðagreiðslum segja
að það muni auka þátttöku og skiln­
ing fólks á málefnunum sem um
ræðir. Þannig verði stjórnvöld hverju
sinni betur upplýst um óskir og vilja
kjósenda. n
Um þetta snýst
atkvæðagreiðslan
1. Vilt þú að tillögur stjórnlagaráðs
verði lagðar til grundvallar frumvarpi
að nýrri stjórnarskrá?
Já, ég vil að tillögur stjórnlagaráðs
verði lagðar til grundvallar frumvarpi að
nýrri stjórnarskrá.
Nei, ég vil ekki að tillögur stjórn-
lagaráðs verði lagðar til grundvallar
frumvarpi að nýrri stjórnarskrá.
2. Vilt þú að í nýrri stjórnarskrá verði
náttúruauðlindir sem ekki eru í einka-
eigu lýstar þjóðareign?
Já.
Nei.
3. Vilt þú að í nýrri stjórnarskrá verði
ákvæði um þjóðkirkju á Íslandi?
Já.
Nei.
4. Vilt þú að í nýrri stjórnarskrá verði
persónukjör í kosningum til Alþingis
heimilað í meira mæli en nú er?
Já.
Nei.
5. Vilt þú að í nýrri stjórnarskrá verði
ákvæði um að atkvæði kjósenda alls
staðar að af landinu vegi jafnt?
Já.
Nei.
6. Vilt þú að í nýrri stjórnarskrá verði
ákvæði um að tiltekið hlutfall kosn-
ingarbærra manna geti krafist þess að
mál fari í þjóðaratkvæðagreiðslu?
Já.
Nei.
Skiluðu frumvarpinu Það var í lok júlí 2011 sem stjórnlagaráð afhenti Ástu Ragnheiði
Jóhannesdóttur, forseta Alþingis, frumvarp að nýrri stjórnarskrá. Í baksýn má sjá nokkra
meðlimi stjórnlagaráðs. Mynd Hörður SVeinSSon