Dagblaðið Vísir - DV - 19.10.2012, Blaðsíða 29

Viðtal 29Helgarblað 19.–21. október 2012
inum og talaði um pólitík. Hann var
alltaf ósammála öllu sem ég sagði,
var augljóslega að reyna mig. En það
fannst mér mjög skemmtilegt.
Ég varð svakalega sjóveik. Man
að á einni baujuvaktinni ældi ég níu
sinnum. En ég gat ekki gefist upp.
Skipstjórinn var búinn að segjast
ekki ætla að ráða konu og ég var eina
konan um borð. Ég hefði bara svikið
allar konur í landinu ef ég hefði
guggnað. Það hefði ekki gengið upp.
Þetta var líka allt í lagi flesta daga, ef
maður var ekki þunnur. Við þær að-
stæður var þetta algert helvíti,“ segir
hún og hristir höfuðið.
Alþingisveik
Þegar hún rifjar upp sjóveikina
dettur henni í hug að kannski verði
hún alþingisveik, komist hún á þing.
„Núna þegar ég er að bjóða mig fram
í prófkjöri Samfylkingarinnar þá
hugsa ég stundum. Vá, hvað er ég að
gera? Hvernig í ósköpunum dettur
mér í hug að bjóða mig fram til Al-
þingis? Kannski verð ég svona al-
þingisveik? Það virðist vera hræði-
legt andrúmsloft sem þar er. Kannski
stofnun sem er ekkert fyrir óþolin-
móða manneskju eins og mig. En
aftur kemur upp sama hugsunin; ég
verð að koma því áfram sem ég stend
fyrir. Ég vil að sækja rétt fólks og vera
ýtin,“ segir hún ákveðin á svip.
Úr sjómennsku í svínahirð
Eftir vetrarvertíðina á Hornafirði
kom humarvertíð og þá var ekki í
boði fyrir utanbæjarfólk að vera í
plássi. Björk hélt til Danmerkur og
gerðist svínahirðir.
„Lífið tekur stundum undarlega
snúninga og ég veit ekki hvað það
er sem stjórnar lífi manns. Ég fór til
Danmerkur að læra iðjuþjálfun en
endaði bara sem svínahirðir á stóru
búi. Ég réð mig til starfa og þarna
voru 300 gyltur og hvert svín með
ótal grísi. Þetta var risavaxið bú og
reyndar mjög merkileg reynsla.
En á órökréttan hátt komst ég ekki
í iðjuþjálfun og vissi ekkert hvað ég
ætti að leggja fyrir mig. Fór því heim,
fletti námskrá Háskólans og tók
skyndiákvörðun í flýti sem reyndist
frábær – að læra uppeldisfræði og fé-
lagsráðgjöf.“
Tækifæri í stað meðvirkni
Félagsráðgjöf finnst Björk skemmti-
legasta fag sem hún þekkir. „Mað-
ur er alltaf að vinna með fólki að því
breyta einhverju til batnaðar í lífi
þess. Það er enginn sem leitar til fé-
lagsráðgjafa nema hann vilji breyta
einhverju í lífi sínu. Það er eitthvað
í lífinu sem þú ert ekki sáttur við og
vilt leysa. Þá er svo mikilvægt að vera
góður en verða ekki meðvirkur með
aðstæðunum sem festir fólk í farinu
sem það vill komast úr.“ Meðvirknina
segir hún stundum ríka í velferðar-
kerfi okkar Íslendinga og hún getur
stuðlað að því að festa fólk í fátæktar-
gildru. „Bæði er um að ræða úrræða-
leysi og við gerum ekki nægilega
miklar kröfur til fólks. Við þurfum að
gefa öllum tækifæri til að breyta að-
stæðum til hins betra en stundum
erum við að viðhalda vandanum.“
Stopp – hingað og ekki lengra
Hún tekur dæmi um meðvirknina.
„Stundum gefum við fólki tækifæri
og það vill ekki nýta það. Þó að það
hafi verið metið vinnufært. Í þeim
tilfellum vil ég hreinlega setja fólki
skilyrði um að taka úrræðunum. Um
þetta eru skiptar skoðanir. Ég er ein
af þeim sem vill skilyrða fjárhags-
aðstoð sveitarfélaganna. Ef að fólk
neitar vinnuúrræðum og starfsþjálf-
unarúrræðum, bara vegna þess að
það sér ekki hag sinn í því að taka
þeim ekki, þá finnst mér að eigi að
segja stopp. Það er hins vegar ekki
hægt með núgildandi lögum og ég
vil beita mér fyrir breytingu á lögum
um félagsþjónustu sveitarfélaganna.
Það er meðal annars þess vegna sem
ég vil fara á þing. Ég er kona sem er
tilbúin til að segja. Nei, hingað og
ekki lengra. Þú ert vinnufær og verð-
ur að takast á við tilveruna.“
Fátæktargildran
Björk segir fólk sem hefur verið lengi
án úrræða þurfa góða hjálp. Það
sé oft búið að þróa með sér mikla
depurð, jafnvel þunglyndi og ýmiss
konar líkamleg vandamál.
„Þá verður einhver annar að
hjálpa til og ég er alveg til í að vera
vonda konan sem setur því stólinn
fyrir dyrnar og segir: Hingað og ekki
lengra.
Í dag er fólk á atvinnuleysisbótum
í allt að fjögur ár og síðan fara margir
á fjárhagsaðstoð frá sveitarfélögun-
um. Þetta getur verið stórhættu-
leg fátæktargildra og við eigum ekki
að leyfa fólki óhindrað að ganga í
hana. Við eigum að koma til hjálpar
strax. Það þarf að gera það á góðan
hátt og gagnvart þeim sem vilja það
og eru vinnufærir. Þeir sem eru veik-
ir eiga að fá aðstoð heilbrigðis -og
tryggingakerfisins og endurhæfingu
til þess að komast aftur í vinnufært
ástand.“
Björk segir virka starfsendur-
hæfingu skila mjög góðum árangri í
þessu tilliti. „Sú hugsun sem verið er
að innleiða í tryggingakerfið er góð.
Hún er sú að í framtíðinni eigi að
meta færni fólks en ekki skerðingar.
Í dag er öll örorka metin út frá þeirri
færniskerðingu sem fólk hefur. Mér
finnst það mannréttindabrot þegar
verið er að bjóða fólki upp á ör-
orku vegna sinnar fötlunar án þess
að bjóða þeim fyrst upp á nám og
eða endurhæfingu til að takast á við
vinnumarkaðinn.
Reykjavík hefur boðið upp á
hundruð starfa á þessu ári í gegnum
Vinnandi veg og tekið þátt í Nám er
vinnandi vegur. Þá settum við á lagg-
irnar Atvinnutorg fyrir ungt fólk sem
í mörg ár hefur verið utan vinnu-
markaðar og skóla. Þetta er að skila
sér hjá þeim sem taka þátt. En við
verðum líka að ná til þeirra sem geta
en vilja ekki taka þátt.“
Blindir fái tækifæri
Hún tekur dæmi af blindum ung-
mennum og finnst það óhæft að
þeim sé boðið upp á örorkulífeyri
við 18 ára aldur, óháð hæfni þeirra
til alls kyns starfa. „Í Danmörku og
Svíþjóð er fólki ekki boðin örorka ef
það er eingöngu blint. Því er boðin
starfshæfing til þess að læra eitt-
hvað sem það ræður við. Blindir geta
sinnt ótrúlega mörgum og fjölbreytt-
um störfum. En á Íslandi fá blindir
örorkulífeyri strax við 18 ára aldur.
Björk hefur reynslu af því að blind-
ir fái ekki næg tækifæri, þó það hafi
breyst með tilkomu þekkingarmið-
stöðvar blindra og sjónskertra. Í
fimm ár starfaði hún hjá Blindrafé-
laginu. Samfélagið má ekki segja við
einstaklinginn, við erum ekki að gera
ráð fyrir þér virkum þátttakanda að
minnsta kosti ekki á vinnumarkaði.
Við erum til í að framfleyta þér það
sem eftir lifir. Þetta er dæmi um „góð-
mennsku“ sem er svona aumingja-
gæska. Mér finnst öll aumingjagæska
til þess fallin að halda fólki í vondum
málum.“
Umburðarlyndi gagnvart
fötluðum
Björk segir að með því að gera ekki
kröfur í samræmi við getu hvers og
eins séum við í raun að líta niður á
fólk. Það eigi við um alla – líka þá
sem eru alvarlega fatlaðir.
„Með því að þjónusta og aðstoða
fólk í samræmi við þarfir þess, getum
við ætlast til meiri þátttöku af því.
Við verðum því að fjármagna þjón-
ustu sem er forsenda þeirrar virkni
sem við viljum sjá. Vonast ég til þess
að notendastýrð persónuleg aðstoð
verði til þess að fleiri fatlaðir verði
virkir. Nú á eftir að takast á um fjár-
mögnun þess verkefnis, og það skil-
ar vonandi miklu í betri lífsgæðum
þeirra sem munu sjálfir stýra þeirri
aðstoð sem þeir þurfa á að halda.
Á sama tíma verðum við að passa
okkur á því að sjúkdómsvæða ekki
öll frávik. 20 prósent þjóðarinn-
ar eiga við þunglyndi að stríða ein-
hvern tímann á ævinni. Við megum
ekki láta alla fá læknisvottorð upp á
óvinnufærni og örorku því flestir ná
bata. Þá dreifum við líka athyglinni
og þjónustunni á of marga, því við
verðum að gera vel við þá sem veikj-
ast illilega og lifa við fatlanir vegna
sjúkdóma og eða meðfæddra eigin-
leika.
Ég er til að mynda skeptísk á
greiningar gagnvart börnum – sem
oft eru gerðar til að fjármagna sér-
staka þjónustu til dæmis í skólum.
Það á að mæta þörfum fólks, án þess
að sjúkdómsgera hegðun þeirra. Því
um leið og við gerum það úrræða-
væðum við líf fólks – fólks sem fyrst
og fremst þarf á skilningi og um-
burðarlyndi að halda.“
Fangavörður í hegningarhúsinu
Björk segir harðan heiminn höfða til
sín enda kemur á daginn að meðan
hún var í háskólanámi starfaði hún
þrjú sumur í Hegningarhúsinu við
Skólavörðustíg.
„Margir þurfa spark í rassinn,
bæði þeir sem eru í vondri félagslegri
stöðu og líka við hin. Ég tvíefldist í
þeirri vitneskju minni í þessari vinnu
sem var líka góður skóli fyrir póli-
tík. Maður lærir hversu vald er vand-
meðfarið. En líka hversu mikilvægt
það er að gefa skýr skilaboð og hafa
ekki einhvern misskilning svífandi í
lausu lofti. Maður þarf að geta beitt
aga og verið strangur til þess að gera
gott. Í fangelsinu lærði ég og áttaði
mig á því hvað það er að vera í valda-
stöðu gagnvart fólki sem er virkilega
brotið og hefur kannski alla tíð átt
óskaplega brotið líf – aldrei fengið
þau tækifæri sem ég fékk.“
Sexí í fangavarðarbúning
Björk kynntist eiginmanni sínum,
Sveini Rúnari Haukssyni, á námsár-
unum. „Hann féll fyrir mér í fanga-
varðarbúningnum,“ segir Björk
og brosir. „Hann segir þetta alltaf
í gamni. Honum fannst ég alltaf
svo sexí í fangavarðarbúningnum
á morgnana þegar ég var að fara
í vinnuna. Við kynntumst í stúd-
entapólitíkinni. Ég fékk hann til að
halda fyrirlestur um sósíalisma í for-
tíð og nútíð og fékk hann til að segja
frá 68-kynslóðinni.“
Hún segir að eftir fyrirlesturinn
hafi hann haldið sína leið en hún
hitt hann annað veifið á förnum vegi.
„Fáum mánuðum síðar tókum
„Honum
fannst ég
alltaf svo sexí
í fangavarðar-
búningnum
á morgnana