Dagblaðið Vísir - DV - 09.11.2012, Blaðsíða 38

38 Menning 9.–11. nóvember 2012 Helgarblað
L
eikrit Ragnars Braga­
sonar, Gullregn, sem
frumsýnt var af Leik­
félagi Reykjavíkur á
Nýja sviði Borgarleik­
hússins um síðustu helgi, fjall­
ar um sjúkt samband sonar
og móður. Þau búa í blokk í
Breiðholtinu, þar sem þau hafa
komið sér vel fyrir. Móðirin
hefur stundað bótasvik árum
saman, skrifað sjálfa sig og
soninn öryrkja, mjólkað kerfið
af mikilli leikni, meira að segja
farið í árlegar sólarlandaferðir
með strákinn á kostnað skatt­
greiðenda. Já, þetta er sjálfstæð
kona, þó að líklega væri hún
ekki til í að mæta í þáttinn hjá
Jóni Ársæli. Sonurinn – sem
er kominn á fertugsaldur – er
reyndar ekki meiri öryrki en
svo að hann stundar ísklifur
uppi á Hvannadalshnjúki og er
á kafi í björgunarsveitarstarfi.
Það er sem sagt allt í lukk­
unnar velstandi hjá þeim
mæðginum. En þá kemur
babb í bátinn, eins og verða
vill í leikritunum. Stráksi tekur
upp á því að verða ástfanginn
og drífa sig að heiman. Hann
heldur að vísu áfram að ganga
undir mömmu gömlu, enda
kann hún á honum tökin, veit
nákvæmlega hvaða takka hún
á að styðja á til þess að halda
honum undir pilsfaldinum.
En þó að þetta sjálfstæðis­
brölt hans sé út af fyrir sig nógu
slæmt, er valið á unnustunni
kornið sem fyllir mælinn; hún
er pólsk að uppruna og hefur
ekki göfugra starf með hönd­
um en að þrífa gamalmenni.
Og mömmu er afar lítið gefið
um útlendinga; hún er þjóð­
lega sinnuð og bregst hart við
öllu sem ögrar djúpri föður­
landsást hennar. Þegar sú
pólska nefnir til dæmis að
kleinur séu líka til í Póllandi,
er frúnni stórlega misboðið;
ef þetta er rétt hlýtur skýr­
ingin að vera sú að einhverjir
útlendingar hafi komið hingað
fyrr á öldum og síðan stælt
þessa frumsköpun okkar í bök­
unarlistinni. Af samskiptum
móðurinnar og unga fólksins
spinnast svo ýmsar uppákom­
ur, kómískar framan af, en ekki
eins kómískar þegar á líður.
Góðar týpur
Ragnar Bragason hefur orðið
mikla reynslu sem kvik­
myndaleikstjóri og handrits­
höfundur, en Gullregn er
frumraun hans fyrir leiksvið.
Hann kemst að sumu leyti vel
frá henni, að öðru leyti miður
vel. Aðalstyrkur verksins er
góð skopfærsla á kunnugleg­
um týpum. Hver kannast ekki
við þær: annars vegar stjórn­
sömu frekjuna sem held­
ur uppi andlegu og tilfinn­
ingalegu þrælahaldi og alltaf
getur orðið sér úti um „kó­
ara“, fólk sem gengst upp í að
þóknast henni, hins vegar
móthverfu hennar: beygluna
sem lifir í sífelldum ótta við
að missa þjónshlutverkið og
þarf að drekka sig fulla til að
sýna ofurlítinn manndóm
stöku sinnum? Helsti fulltrúi
„beyglunnar“ í leikritinu er
nágrannakona frúarinnar, illa
bækluð kona, barnsleg og ein­
föld sál, sem vill einungis sjá
hið góða í manninum, alltaf
bregða hinu betra, aldrei horf­
ast í augu við að samferða­
mennirnir geti átt til að vera
sjálfelskir og jafnvel illviljaðir.
Ragnari tekst vel að lýsa
þessum tveimur konum og
kostulegu samspili þeirra,
fyndnu og sorglegu í senn. At­
riðin milli þeirra tveggja eru
það besta í leiknum, þó að þau
megi ekki vera lengri en þau
eru. Aðaláherslan er vissu­
lega á því kómíska, en hún
helst lengst af innan marka
hins trúverðuga. Ragnar er
ekki heldur illa staddur sem
höfundur og leikstjóri að eiga
völ á öðrum eins leikkonum
og Sigrúnu Eddu Björnsdóttur
og Halldóru Geirharðsdóttur
sem eiga hér óborganlegan
samleik. Öllu miður tekst hon­
um upp með þær persónur
sem hann reynir að nálgast
með meiri alvöru: soninn og
kærustuna. Þær eru að vísu
sléttar og felldar og ekki spilla
traust tök leikendanna, Hall­
gríms Ólafssonar, sem leikur
vel að vanda, og Brynhildar
Guðjónsdóttur, sem hefur
verið fjarri sviðinu um stund
og gaman er að sjá þar aftur.
En helsti veikleiki verksins
er að mínu viti viðleitni höf­
undar til að gera uppreisnar­
tilraunir sonarins gegn ofur­
valdi móðurinnar skiljanlegar.
Til þess fer hann aldrei nógu
langt inn í persónuna, legg­
ur ekki á sig þá sálfræðilegu
greiningarvinnu sem þörf
hefði verið á.
Að því leyti er hann svo
sem ekkert einsdæmi meðal
þeirra sem eiga texta á fjöl­
um reykvískra leikhúsa nú um
stundir – því miður.
Hávar betri en Ragnar
Um þessar mundir er verið að
sýna í Þjóðleikhúsinu annað
nýtt íslenskt leikrit sem var
frumsýnt fyrir nokkrum vik­
um. Það heitir Jónsmessu­
nótt og er eftir Hávar Sigur­
jónsson. Þetta er prýðilega
skrifaður fjölskyldureyfari,
raunar það besta sem ég hef
séð frá hendi Hávars sem
hefur verið allafkastamikill
en mistækur höfundur fram
að þessu. Það er frábærlega
leikið af öflugum leikhópi
undir stjórn Hörpu Arnar­
dóttur, sem sviðsetur af
frumleik og hugkvæmni en
um leið fullkominni hollustu
við inntak verksins.
Því nefni ég þetta verk
hér, að Hávar sneiðir þar
hjá þeirri gryfju sem Ragnar
fellur í: hann freistast ekki til
að reyna að reisa dramatíska
hátinda á viðkvæmu burðar­
virki kómedíunnar. Húmor
Jónsmessunætur er grimm­
ur og alvörunni, því sorglega
og nöturlega, er smeygt
inn án þess að það verki
á nokkurn hátt truflandi,
brjóti gegn ríkjandi tón­
tegund. Í Gullregni verður
annað uppi á teningnum.
Þar tekur Ragnar U­beygju
rétt undir lokin með þeim
afleiðingum að brosleg og
sannferðug mannlífsmynd
umhverfist í verk af því tagi
sem gjarnan eru kennd við
vasaklúta og melódramatík.
Og maður hugsar eins og
svo oft áður í leikhúsinu:
af hverju í ósköpunum er
svona mörgum íslenskum
höfundum fyrirmunað að
enda leikritin almennilega?
Af hverju þurfa þeir alltaf
að vera að grípa til ómerki­
legra og útslitinna bragða til
að geta hnýtt endahnútinn á
söguna og sent okkur heim?
Í Jónsmessunótt, svo ég ljúki
þeim samanburði, er loka­
myndin eitt hið snjallasta í
sýningunni, lokar henni en
heldur þó öllu opnu efnis­
lega. Sagan er á enda, og þó
alls ekki á enda, og við áhorf­
endur erum sáttir við það.
Að þessu sögðu skal skýrt
tekið fram að ég skemmti
mér á heildina litið ágætlega
yfir Gullregninu. Fyrst og
fremst þakka ég það fyndum
og lipurlega skrifuðum texta
og góðri frammistöðu leik­
enda. Sem fyrr segir eru Sig­
rún Edda og Halldóra burða­
rásarnir, en Halldór Gylfason
er líka hreint afbragð í litlu
hlutverki tryggingaeftirlits­
manns sem birtist inni á gólfi
hjá frúnni þegar sviksemi
hennar verður skyndilega
lýðum ljós með atvikum sem
ég mun ekki upplýsa um hér
(tek þó fram að það gerist
ekki á fésbókinni þó að hún
fái líka sinn skammt eins
og sitthvað fleira úr þjóðlífi
samtíðarinnar). Það eru ekki
margir leikarar sem geta
stolið senunni frá Sigrúnu
Eddu með því einu að leika
hreint hversdagsmenni,
býrókrata sem er einungis að
sinna skyldustörfum sínum;
Halldóri tekst það nú samt.
Halldór dró reyndar einnig
upp listilega skýra mynd af
manni sem við kynnumst
aðeins sem rödd í síma;
það er svona frekar grófur
alþýðu strákur, sem býr úti á
landi, og frúin hefur kynnst
á spjallrásunum, en er ekki
alveg klár á því hvort hún
vill nokkuð vera að dingla
með; hún er jú er þessi haltu
mér, slepptu mér­týpa. Þá
var Hanna María Karlsdóttir
óaðfinnanlegur jólagestur
með heilabilun, svo um­
komulaus í hjólastólnum
sínum, puntuð upp eins og
lítið jólabarn, starandi tóm­
um augum út í bláinn, svo
maður fékk sting í hjartað.
Frábær leikmynd
Og eitt verð ég enn að nefna
enn áður en ég stend upp
frá tölvunni, og það er leik­
myndin. Hún sýnir blokkar­
íbúðina á algerlega natúral­
ískan hátt; meira að segja
stigagangurinn frammi fær
bergmál sem hljómar mjög
svo eðlilega; látum vera að
þau stigahús, sem ég hef
kynnst í Breiðholtinu, séu
öll svo teppalögð að svona
myndi aldrei heyrast í þeim;
ég keypti það samt. Hættan
við leikmyndir af þessu tagi
er sú að þær verði einhæfar
og leiðigjarnar, en hjá því
er sneitt með útpældri ljós­
beitingu, bæði með hæfi­
legum umskiptum í aðal­
lýsingu á sviði og ekki síður
ljósbrigðum í ýmsum skotum
og afkimum íbúðarinnar sem
auka á dýpt og fjölbreytileik
rýmisins. Mest munar þó um
útsýnið út um stofugluggann
þar sem við blasir gullregn
það, sem leikurinn þiggur
nafn af og höfundur nýtir í
symbólsku skyni, og handan
þess breiðholtskt blokkar­
umhverfi, harla kunnuglegt,
en þó einkar fallega pó­
etíserað með myndrænum
umsnúningi og sjónrænum
brögðum sem kalla fram
breytingar eftir veðri, árs­
tíð og almennu andrúmslofti
leiksins. Leikmyndin er verk
Hálfdanar Lárusar Pedersen
sem að sögn leikskrár hef­
ur gert leikmyndir fyrir kvik­
myndir, en aldrei áður spreytt
sig í leikhúsi, þótt ótrúlegt sé.
Það var sannarlega kominn
tími til að fá góðan skammt
af nýju og FERSKU blóði
inn í leikmyndadeild Leik­
félags Reykjavíkur og ósk­
andi að stjórnendur þess sjái
sér fært að nýja krafta Hálf­
dans Lárusar oftar. Og tón­
list Mugison á milli atriða var
líka mjög vel heppnuð, eins
og við var að búast. Hún er
einnig frumraun hans á leik­
sviðinu.
Þó að leikrit Ragnars sé
ekki fullkomin smíð, er þetta
á heildina litið ánægjuleg
kvöldstund sem á að geta gert
mönnum glatt í geði nú þegar
skammdegið er að leggjast
yfir. Næst þegar einhver
spyr mig hvað sé nú helst
að sjá í leikhúsunum mun
ég vísa honum á Jónsmes­
sunótt, Jóhann Sigurðarson
að leika Mark Rothko á Litla
sviði Borgarleikhússins, og
Gullregn – í þessari röð! n
Jón Viðar Jónsson
leikminjasafn@akademia.is
Leikrit
Gullregn
eftir Ragnar Bragason
Leikstjóri: Ragnar Bragason
Leikmynd: Hálfdan Lárus Pedersen
Búningar: Helga Rós V. Hannam
Lýsing: Björn Bergsteinn
Guðmundsson
Tónlist: Mugison
Sýnt á Nýja sviði Leikfélags Reykjavíkur
Tilfinningalegt þræla-
hald í Breiðholtinu
Sjúkt samband
sonar og móður
Aðalsöguhetjurnar
mjólka kerfið af
mikilli list.
„Aðal-
styrkur
verksins er
góð skop-
færsla á
kunnugleg-
um týpum.