Dagblaðið Vísir - DV - 28.03.2014, Síða 18

Helgarblað 28.–31. mars 201418 Fréttir
Hrædd um starfsfólk
„Við vissum ekkert hvað gæti gerst.
Við notuðum sama inngang bakdyra
megin og í húsinu er í raun innan-
gengt alls staðar. Okkur fannst þetta
ógn við starfsfólk okkar sem var að
koma snemma á morgnana og fara
seint á kvöldin. Það var kannski bara
ein stúlka að loka og maður vissi
ekkert í hvaða ástandi fólkið var. Við
lentum ekki í neinu hættulegu, en
við urðum vör við þessi krakkagrey,“
segir hún. Starfsfólk Baðhússins
hafði ítrekað samband við eiganda
hússins til að fá hann til að loka
hæðunum og hindra aðgang ung-
menna að húsinu.
Erfitt að hitta ungmennin
Þá hafi það tekið mjög á að hitta
ungmenni, jafnvel börn sem höfð-
ust við í húsnæðinu. Á öðrum stað í
sama húsi hafðist svo við eldra fólk
sem hafði komið sér haganlega fyrir,
þrátt fyrir að hafa engan leigusamn-
ing eða heimild til að vera í hús-
inu. „Okkur var mjög brugðið. Þetta
voru alveg kornungir krakkar. Við
komumst eiginlega að þessu þegar
að starfsmenn meðferðarheimila
fyrir unglinga voru að koma og leita
að krökkunum,“ segir hún og segir að
þeir hafi beðið starfsfólk Baðhússins
að hafa samband ef það yrði vart við
umgang þarna og unga krakka. „Þau
komu svo kannski og sóttu þau, en
svo komu þau bara aftur,“ segir hún.
Áttu ekki samleið
„Við mæðgurnar áttum ekki leið
saman,“ segir móðir sem átti dóttur í
heimi fíkniefnanna. Þangað leiddist
hún sem unglingur í menntaskóla
en á þeim tíma voru börn sjálfráða
16 ára og því ekkert sem hægt var að
gera. „Ég lét aldrei lýsa eftir henni,
en lögreglan gerði það einu sinni. Ég
fór frekar bara að leita að henni og
reyndi að fá hana heim. Sem betur
fer tókst mér stundum að ná til vina
hennar sem sögðu mér hvar hún var.
Svo fórum við foreldrarnir bara og
sóttum hana. Þetta var oft í hræði-
lega ógeðslegum íbúðum – svo ég
tali ekki um ástandið á þeim sem
bjuggu þar,“ segir hún.
Skárra í dópbæli?
„Ég spurði hana einu sinni: Er virki-
lega svona hræðilegt heima, viltu
frekar vera í þessum viðurstyggilegu
dópistabælum?“ segir móðirin. Sjö
ár eru liðin frá því að dóttir hennar
sneri við blaðinu, þá hafði hún eign-
ast barn sem foreldrar hennar tóku
að sér. „Að byggja upp traust eftir
svona er nánast óyfirstíganlegt. En
það var bara ekkert annað í boði í
mínum huga. Við vorum heppin að
þetta gekk upp. Ég þekki alltof mörg
dæmi um að það geri það ekki. Hún
þurfti að fá að hitta drenginn og
ég vildi auðvitað fá stelpuna mína
aftur,“ segir hún. „Núna sér maður
stöðugt myndir af börnum í stroki.
Mér líður alltaf illa þegar ég sé þetta.“
Úrræðaleysið algjört
„Það er gríðarlegt úrræðaleysi þegar
kemur að þessum börnum,“ segir
Sigurbjörg Sigurðardóttir, einn stofn-
enda samtakanna Olnbogabörnin.
Samtökin voru stofnuð fyrir aðstand-
endur barna með áhættuhegðun en
týndu börnin falla mörg hver undir
þá skilgreiningu. „Ég myndi segja
flest, ef ekki öll. Hvort sem þau koma
af brotnum heimilum, hafa lent í
kynferðislegu ofbeldi eða eru félags-
lega illa stödd,“ segir Sigurbjörg. Sjálf
hefur hún gengið í gegnum ýmislegt
með dóttur sína sem er sextán ára.
Í fyrra kom hún ásamt eiginmanni
sínum fram í Kastljósi þar sem þau
sögðu frá því þegar þau með aðstoð
handrukkara sóttu dóttur sína, sem
þá var fimmtán ára, í fíkniefnagreni.
Þar fundu þau hana út úr heimin-
um vegna eiturlyfjaneyslu liggjandi
á dýnu í íbúð þar sem einnig voru
fimm eldri karlmenn.
Í Kastljósviðtalinu gagnrýndu
þau úrræðaleysi stjórnvalda en dótt-
ir þeirra átti ekki að komast í með-
ferð strax. Eftir umfjöllunina komst
hún hins vegar í meðferð og hefur
nú verið edrú síðan. Sigurbjörg
þekkir vel þann heim sem f oreldrar
þeirra barna sem fara út á þessa
braut glíma við.
Seinagangur
„Við í Olnbogabörnum höfum verið
að gagnrýna þetta úrræðaleysi og
seinagang sem virðist einkenna
kerfið okkar gagnvart þessum börn-
um. Það er ekki eðlilegt að biðin eftir
því að koma barni í meðferð geti ver-
ið ár eða eitthvað álíka.“
Hún segir sárlega vanta úrræði
fyrir börn sem glíma við geðrænan
vanda og eru í neyslu. „Það þarf fyrst
og fremst einstaklingsmiðuð úrræði.
Við höfum nokkur úrræði en þau
henta alls ekki öllum og það er stór
hópur sem þau henta engan veginn
fyrir. Það eru engin sértæk úrræði
fyrir börn sem eru með geðrænan
vanda eða greiningar til dæmis. Við
höfum Stuðla, Lækjarbakka, Hamar-
skot og svo höfum við Laugaland og
Háholt. Enginn af þessum stöðum
er til dæmis þannig séð í stakk bú-
inn til að taka við þessum börnum,
BUGL lokar á þess börn um leið og
þau eru komin í neyslu og 33 A tek-
ur ekki við þeim fyrr en þau ná 18
ára aldri.“
Passa hvergi inn
Hún segir þessi börn oft eiga við
verulega félagslega erfiðleika að
stríða. Líkt og dóttir hennar sem
aldrei hafði passað inn neins stað-
ar. „Það vilja öll börn tilheyra ein-
hverjum hópi. Mín stelpa passaði
aldrei inn. Hún var sett í allar íþrótt-
ir og námskeið sem voru í boði en
hún tolldi aldrei í neinu. Þegar hún
svo kynnist þessum krökkum sem
eru í neyslu þá passaði hún loks-
ins inn og var tekin inn í hópinn.
Þessi börn eru nefnilega velkomin
í þessa hópa.“
Brotin sjálfsmynd
Dóttir hennar var í slagtogi við
miklu eldri menn meðan á neysl-
unni stóð. „Mín stelpa var komin í
samband við mjög vafasama menn
fyrir 13 ára aldur. Þetta er hópur
manna sem sækir í þessar stelpur.
Það segir sig auðvitað sjálft að ung-
menni með brotna sjálfsmynd og
fullorðnir einstaklingar sem tengd-
ir eru við undirheimana eiga enga
samleið. Það er þó staðreynd að
margir af þessum einstaklingum
gera út á þetta. Koma sér í kynni við
ungar stelpur, bjóða þeim á rúnt-
inn, gefa þeim dóp, kaupa handa
þeim föt og svo framvegis og þegar
þær eru orðnar háðar, jafnvel langt
leiddar í neyslu þá er þeim hent í
burtu og þeir finna sér nýjar, yngri
og saklausari stelpur.“
Fela stelpurnar
„Þessir menn eru að fela stelpur
þegar þær eru í stroki. En það
er einmitt eitt af því sem þarf
að breyta. Í dag er lagaramm-
inn þannig að það er foreldranna
eða forráðamanna að kæra þessa
menn, en það þarf að breyta þessu
og setja valdið yfir á Barnavernd
eða löggjafarvaldið,“ segir Sigur-
björg.
Þetta eru oft og tíðum hættuleg-
ir menn og foreldrar kæra þá ekki af
hræðslu við að fá þá heim.
Hún segir erfitt að vera foreldri
í þessum sporum, að horfa upp á
litla barnið sitt vera komið á þenn-
an stað. Samtökin Olnbogabörnin
voru stofnuð til þess að vera stuðn-
ingur fyrir þessa foreldra og til að
knýja á um lausnir. Sigurbjörg seg-
ir miklar brotalamir vera í kerfinu
þegar kemur að þessum börn-
um. Til dæmis þegar börn komi
úr meðferð þá sé lítill stuðningur.
„Það vantar eftirmeðferð sem fylgir
þeim eftir í langan tíma. Þau koma
til baka, falla ekki inn í gamla vina-
hópinn og vilja ekki fara vera með
gömlu neyslufélögunum. Þau upp-
lifa sig oft svo ein. Það vantar al-
mennilega eftirfylgni. Það myndi
spara ríkinu mikið fé að fá þessi
mál í lag og bjóða upp á fjölbreytt-
ari lausnir.“
Nánari upplýsingar um samtök-
in Olnbogabörn er að finna á síð-
unni: olnbogabornin.is. n
Slæm umgengni Nágranni sem DV ræddi við sagðist varla hafa trúað því þegar sófar og
rúm voru borin út úr húsinu. „Ég veit ekki hvernig þau komu þessu þarna inn,“ sagði hann.
„Viltu frekar
vera í þessum
viðurstyggilegu dópista-
bælum?
Byrjaði að
dópa 11 ára
Ég sagði alltaf já
„Ég byrjaði í neyslu þegar ég var 11 ára.
Ég kynntist eldri krökkum og fannst ég
loksins passa inn,“ segir 16 ára stelpa
sem hefur verið edrú í að verða ár. Hún
byrjaði ung að fikta við eiturlyf en henni
hafði gengið illa félagslega og fannst
hún hvergi eiga heima. Þegar hún komst
í kynni við fólk í neyslu fannst henni hún
hafa fundið sinn farveg. Foreldrar hennar
komust ekki að neyslunni strax.
„Ég kynntist eldri krökkum í skólanum
og fór þá að fikta við að reykja gras. Ég
vildi aldrei segja nei því ég var svo hrædd
um að þau myndu hafna mér. Þannig ég
sagði alltaf já strax. Í gegnum þau kynnt-
ist ég svo eldra fólki. Ég dópaði með þeim
og hékk í alls konar grenum,“ segir hún.
Fyrst um sinn voru krakkarnir sem hún
umgekkst aðeins nokkrum árum eldri
en það var fljótt að breytast. „Þegar ég
var orðin svona 12–13 ára var ég farin að
hanga með mönnum um tvítugt og eldri.
Elsti var að verða fimmtugur. Þá var ég
tólf ára. Við hittumst oft og hann gaf
mér dóp.“
Hún segir flesta þá sem hún var í félags-
skap með hafa vitað hvað hún var gömul.
„Ég held að flestir hafi vitað það, sumir
hafa kannski haldið að ég væri 15–16
ára en ég trúi ekki öðru en að flestir hafi
vitað það.“
Hún segist fljótt hafa sogast inn í þennan
heim neyslu. „Ég hékk í alls konar dóp-
grenum, á viðbjóðslegum stöðum. Þessi
dópgreni eru yfirleitt lítil herbergi, með
kannski einni þunnri dýnu og allt á kafi í
dópi. Draumur fyrir dópista.“
Yfirleitt fékk hún eiturlyfin gefins en
stundum þurfti hún að gera fólki greiða
til þess að fá efni. „Stundum stal ég og
sumir voru beðnir um að selja sig,“ segir
hún en neitar að hafa veitt kynlífsgreiða
gegn dópi en segir marga gera það. „Þær
fara til eldri karla sem þær telja vera
stóru gæjana í undirheimunum. Þegar
maður kemur út úr þessu þá áttar maður
sig á því að þessir karlar nota þessar
ungu stelpur til þess að totta sig og gera
alls konar hluti fyrir sig.
Þær halda að það sé voða flott. Þessir
menn eru yfirleitt á aldrinum 30–50 ár.
Elsti sem ég var með var held ég 48 ára.“
Hún segist hafa verið 12 ára þegar hún
byrjaði að vera í kringum þann mann.
Hvað eiga 12 ára gamalt barn og 48 ára
gamall maður sameiginlegt? Um hvað
töluðuð þið? „Hann gaf mér bara fullt
af dópi og það var það eina sem við
töluðum um,“ segir hún.
Oft er það svo að börnin hreinlega vilja
ekki láta finna sig, þau vilja bara vera í
sínum heimi.
„Ég kem ekki frá vondu heimili og mamma
mín var frábær mamma. Þegar ég var
fimmtán ára þá fór ég í strok og ég fór
eiginlega aldrei aftur heim. Ég vildi það
bara alls ekki,“ segir karlmaður sem er nú
tæplega þrítugur. Hann segir að slæmur
félagsskapur sem hann leiddist út í
eftir langvarandi einelti í grunnskóla hafi
reynst örlagaríkur. „Ég kynntist nokkrum
krökkum sem voru á mínum aldri fyrir
utan einn sem var miklu eldri en ég. Núna
þegar ég er orðin fullorðinn þá sé ég að
þessi eldri strákur stjórnaði okkur alveg.
Hann gat alltaf reddað okkur dópi í fyrstu,
en svo þurftum við að fara að gera eitt
og annað til að fá fixið,“ segir hann. Það
gat verið þjófnaður en oft tengdist það
kynferðislegum athöfnum. „Við gerðum
ýmislegt,“ segir hann en segist ekki geta
rætt það frekar, það sé einfaldlega of
erfitt.
„Mér finnst erfitt að tala um þennan tíma.
Ég var tæplega tvítugur þegar afi minn
lést og ég áttaði mig á því að ég hafði ekki
talað við hann í fjögur ár. Þá fannst mér
þetta allt í einu svo tilgangslítið og erfitt
og ég vildi bara deyja og fara til afa,“ segir
ungi maðurinn og segir að hann hafi verið
byrjaður að sakna fjölskyldu sinnar eftir
lítil tengsl í áraraðir.
„En svo finnst mér eins og afi hafi eigin-
lega bara bjargað mér,“ segir hann. „Því ég
hefði getað dáið, en ég gerði það ekki. Mér
fannst eins og hann væri að bjarga mér
þegar þetta gerðist því eftir það fékk ég
aðstoðina sem ég þurfti.“
En leiðin til baka var mun erfiðari en hann
hafði gert sér í hugarlund. „Ég hélt alltaf
að það væri bara ekkert mál að hætta.
Mér fannst erfitt að slíta mig frá hluta af
hópnum, en suma var mjög gott að vera
laus við. Það sem var kannski erfiðast af
öllu var að vinna upp traust fjölskyldunnar
og sérstaklega mömmu. Að mæta aftur í
barnaafmæli var stórt skref,“ segir hann.
Langvarandi fíkniefnaneysla og harður
heimur undirheimanna hafði einnig gert
það að verkum að félagsþroski hans var
lítill og langt á eftir jafnöldrum hans. „Það
tók mig svona fimm ár að verða endalega
edrú og byrja að ná réttum þroska eftir
þetta allt og stundum á ég mjög erfitt
með aðstæðurnar,“ segir hann en bætir
við að stöðug sjálfskoðun, virk þátttaka
í tólf spora samtökum og stuðningur
fjölskyldunnar hafi reynst honum vel.
„Ég er samt alltaf fíkill og það er stutt í
að ég falli eða leiti aftur í þetta líf. Það
þarf ekkert mikið til, en ég tek ákvörðun á
hverjum degi, stundum oft á dag, að vera
í núinu.“
Hélt að það væri ekkert mál að hætta
n Ég vildi bara deyja og fara til afa n Tók hann fimm ár að ná sama þroska og jafnaldrarnir
Kústurinn Svo virðist sem einhver hafi
ætlað sér að laga til og tekið með sér kúst í
húsnæðið.
Sjónvarp Gamalt sjónvarp og DVD-diskar
voru í húsnæðinu, sem og rúm og sófar.
Greinilegt var að ungmennin höfðu verið
þar um tíma.
Rekur meðferðarheimili Pétur Brodda-
son rekur meðferðarheimili fyrir ungar
stúlkur á Laugalandi. Mynd AKuREyRi ViKuBlAð
„Ég var með kveikt
á símanum allan
tímann en svaraði ekki.