Úr þjóðarbúskapnum - 01.12.1961, Blaðsíða 20

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
Eignaraðildin, eins og hún er sett fram hér,
táknar engan veginn aðilcl að hreinni, skuld-
lausri eign. Aðildin er metin eftir formlegum
eignarrétti yfir fjármununum, án nokkurs til-
lits til skuldsetningar.
Réttarform atvinnurekstrar hérlendis eru
fremur fá og cinföld. Hér verður því látið
nægja að greina milli fimm eigendaflokka, en
þeir eru:
1. Einstaklingar og sameignarfélög.
2. Hlutafélög.
3. Samvinnufélög.
4. Bæjar- og sveitarfélög.
5. Ríki og ríkisstofnanir.
Enginn munur verulegrar þýðingar er milli
einstaklingsfyrirtækja og sameignarfélaga,
enda er að svo komnu máli varla gerlegt að
greina þar á milli. Hér er aðeins eitt lögfest
form hlutafélaga. Hins vegar er mikill fjöldi
þeirra ekki hlutafélög í þeim skilningi dreifðr-
ar, eða jafnvel aðeins skiptrar, persónulegrar
aðildar, sem formið gefur til kynna. Þar sem
form þetta er svo mjög notað fyrir fyrirtæki
í raunverulegri einstaklingseigu og í eigu sam-
vinnufélaga og hins opinbera, væri æskilegt
að gera aðra skiptinu, þar sem fjármunum
hvers hlutafélags væri skipt í hlutfalli við hlut-
areign hvers þessara aðila, en félögin sem slík
væru ekki eignaraðilar. Þetta hefur þó aðeins
verið talið fært að því er snertir fiskiskipaflot-
ann.
Samvinnufélögin lúta og öll einu og sama
réttarformi. Samvinnusambönd, þ. e. sambönd
samvinnufélaga, heyra þeim flokki til.
Hið opinbera getur haft ýmsa skipan á
rekstri þeirrar starfsemi, er það tekur að sér.
Meðal annars geta opinberir aðilar myndað
hlutafélög og sameignarfélög. Fjármunir hluta-
félaga, þótt hlutir þeirra séu að einhverju eða
öllu leyti í opinberri eigu, fylla hér flokk hluta-
félaga, en framleiðslufjármunir hins opinbera
falla annars undir 4. og 5. flokk.
Heildarniðurstaða skiptingar framleiðslufjár-
munanna eftir eignaraðild hinna réttarforms-
18
legu aðila fer hér á eftir. Til skipta eru fram-
leiðslufjármunir í árslok 1957, að heildarupp-
hæð 5.852 m. kr. reiknað við 1954-verðlagi,
eða 45,6% heildarupphæðar þjóðarauðs sam-
kvæmt yfirlitstöflunni hér að framan.
ííí kr. %
1. Einstaklingar og sameignarfélög .... 3.003 51
2. Hlutafélög ............................ 1.026 18
3. Samvinnufélög ........................... 342 6
4. Bæjar- og sveitarfélög .................. 707 12
5. Ríki og ríkisstofnanir .................. 774 13
5.852 100
Heimildir og áætlunaraðferðir.
Skipting hinna einstöku fjármunaflokka eft-
ir eignaraðild er sýnd í yfirlitstöflu. Aðildin er
áætluð sérstaklega fyrir hvern fjármunaflokk
eftir þeim leiðum, er bezt henta hverju sinni.
Svo sem fram kemur af athugasemdum um
einstaka liði, eru heimildir flestra þeirra mjög
lakar, þannig að fara verður ýmsar krókaleiðir
að niðurstöðunum. Niðurstöðurnar verða því
að teljast mjög óáreiðanlegar, og hvað það
snertir mun lakari en áætlanirnar um þjóðar-
auðinn óskiptan. Tölunum er því aðeins ætlað
að gefa mjög grófa hugmynd um skiptinguna,
og helgast birting þeirra af því, að um fyrstu
tilraun til slíkrar skiptingar er að ræða.
Fjárrnunir landbúnaðarins eru að mestu í
eigu einstaklinga. Að vísu voru um 13% af jörð-
um landsins í eigu ríkisins árið 1942, er síð-
asta nákvæma talning fór fram. Þessi tala er
þó ónothæf um hlutdeild ríkisins, þar sem
margar ríkisjarðir hafa verið seldar eða eru
óbyggðar, en hús og tæki jarða í leiguábúð
munu oftast vera í eigu ábúanda.
Við áætlun um eignaraðild ríkisins og bæj-
arfélaga var því farin sú leið, að fengnar voru
upplýsingar um hin eiginlegu ríkisbú (skólabú,
tilraunabú o. s. frv.) og um bú í eigu bæjar-
félaga. Þá var aflað upplýsinga um ríkisjarðir
í ábúð presta og annarra leigutaka. Var gengið
út frá einföldum meginforsendum um senni-
legt samband milli ábúðarréttinda og eignar-