Úr þjóðarbúskapnum - 01.12.1961, Blaðsíða 73

ÚR ÞJÓÐARBÚSKAPNUM
afrakstri af auðmagni eða á hæð vaxta, verður
taflan yfir skil auðmagns þannig, að breyting-
ar á nýrri fjárfestingu verða ekki í miklu hlut-
fallslegu misræmi við breytingar á hinum
fyrrnefndu, þ. e. hóflegar breytingar á vænt-
anlegum afrakstri af auðmagni eða á hæð
vaxta verða ekki tengdar mjög miklurn breyt-
ingum á stigi fjárfestingarinnar.
(iii) Þegar breyting verður á atvinnu, hætt-
ir launum í peningum til þess að breytast í
sömu átt, en ekki í miklu hlutfallslegu mis-
ræmi við, breytingar á atvinnu; þ. e. breyt-
ingar í hófi á atvinnu eru ekki tengdar mjög
miklum breytingum á launum í peningum.
Þetta er skilyrði stöðugs verðlags fremur en
atvinnu.
(iv) Enn verður talið til fjórða skilyrðið,
er stuðlar síður að stöðugleika kerfisins en til-
hneigingu sveiflna í eina átt til að ganga til
baka áður en lýkur; nefnilega það, að stig
fjárfestingar, hærra (eða lægra) en áður, tek-
ur að hafa óhagstæð ( eða hagstæð) áhrif á
skil auðmagns á jaðrinum, ef það helzt um
skeið, sem talið 1 árum er ekki mjög langt.
(i) Fyrsta skilyrði stöðugleika, nefnilega það,
að margfaldarinn, þótt stærri sé en einn, er
ekki mjög stór, hljómar mjög sennilega sem
sálrænt einkenni manneðlisins. Eftir því sem
raunverulegar tekjur vaxa, bæði minnkar tilkall
þarfa vegna líðandi stundar til þeirra og jaðar
tekna umfram venjubundin lífskjör breikk-
ar; og þegar raunverulegar tekjur minnka
gegnir gagnstæðu máli. Þannig er það eðlilegt,
— að minnsta kosti sem meðallag í samfélag-
inu, — að neyzla í bráð sé aukin, þegar at-
vinna vex, en um minna en svarar til allrar
aukningar raunverulegra tekna; og að hún
dragist saman, þegar atvinna dregst saman,
en um minna en svarar til allrar skerðingar
raunverulegra tekna. Ennfremur, það sem
gildir alla jafna um einstaklinga, gildir senni-
lega einnig um ríkisstjórnir, einkurn þegar
stöðugur vöxtur atvinnuleysis neyðir ríkið
venjulega til styrkjagreiðslna úr lánsfé.
En hvort sem lesandanum þykir þetta sál-
ræna lögmál vera sennilegt a priori, fer ekki
milli mála, að reyndin væri öll önnur, ef lög-
mál þetta gilti ekki. Þá kæmi aukning fjár-
festingar, hversu Htil sem hún væri, af stað
keðjuaukningu framkominnar eftirspurnar, unz
komizt hefði á ástand atvinnu handa öllum;
en skerðing fjárfestingar kæmi af stað keðju-
samdrætti framkominnar eftirspurnar, unz
ekki yrði atvinna handa neinum. Reynslan
sýnir samt sem áður, að lengstum varir milli-
bilsástand. Loku er ekki fyrir skotið, að á
nokkru bili gæti í reynd óstöðugleika. En jafn-
vel þótt svo sé, er það sennilega þröngt, og
utan þess, beggja vegna, hlýtur þetta huglæga
lögmál án efa að gilda. Ennfremur er það
einnig auðsætt, að margfaldari, þótt stærri sé
en einn, er ekki að venju ákaflega stór. Ef
hann væri það, mundi tilgreindri breytingu
á stigi fjárfestingar fylgja mikil breyting, (tak-
mörkuð aðeins af atvinnu handa öllum ell-
egar engum,) á stigi neyzlu.
(ii) Þótt samkvæmt fyrsta skilyrðinu fylgi
breytingu í hófi á stigi fjárfestingarinnar ekki
gegndarlaus breyting á eftirspurn eftir neyzlu-
vörum, segir annað skilyrðið til um, að breyt-
ingu í hófi á væntanlegum afrakstri fjárfest-
ingartækja eða á hæð vaxta fylgi ekki gegnd-
arlaus breyting á stigi fjárfestingarinnar. Þann-
ig er málum sennilega háttað sökum vaxandi
kostnaðar við framleiðslu stórum aukins
magns með sama kosti tækja. Aftur á móti
ef ástandið er þannig í fyrstu, að ekki er nýtt-
ur mikill kostur verðmæta og tækja til smíði
framleiðslutækja, kann talsverðs óstöðugleika
að gæta á nokkru bili; en þessu málí gegnir
ekki, eftir að þessi ónotaði kostur tækja og
verðmæta hefur að miklu leyti verið nýttur.
Þetta skilyrði hefur ennfremur sett takmörk
þeim óstöðugleika, sem stafar af öðrum breyt-
ingum á væntanlegum afrakstri framleiðslu-
tækja sakir snarpra sveiflna í viðhorfum í
viðskiptaheiminum eða uppgötvana, sem tíma-
71