Dagblaðið Vísir - DV - 25.01.2013, Blaðsíða 26

„Ég vil ekki
fleiri milljón
dollara díla“
26 Viðtal 25.–27. janúar 2013 Helgarblað
Þ
etta er góður dagur,“ segir
Sigurður Gísli Pálmason
og sest í leðursófa inni í
gallerí I8 á Tryggvagötu
ásamt samstarfsfélaga sín-
um, Hönnu Björk Valsdóttur. Þau
hafa rétt lokið við að fara yfir nýja
heimildamynd sína, Hvellur, og eru
ánægð með afraksturinn. Þorlákur
Einarsson, sem hefur umsjón með
galleríinu er svo vinsamlegur að
bjóða upp á kaffi og súkkulaði. Sig-
urður Gísli fær sér kók í gleri. Á sjón-
varpsskjá við sófann syngur Ragnar
Kjartansson myndlistarmaður lagið:
Sorrow conquers happiness.
Saga sem má ekki gleymast
Í galleríinu stendur yfir sýning á
verkum Rögnu Róbertsdóttur sem
notar náttúruna sem efnivið í verk
sín. Grjót, skeljar og hrúðurkarla.
Sigurður Gísli gerir það sjálfur, á
annan hátt. Hann segist sífellt seil-
ast lengra eftir skapandi hliðum lífs-
ins. Hann er annar eigandi gallerís-
ins, er listunnandi með brennandi
ástríðu fyrir náttúruvernd og hefur
kvikmyndagerð að áhugamáli.
Sigurður Gísli framleiddi
myndina Draumalandið og á loka-
stigum framleiðslu myndarinnar
árið 2008 var ákveðið að Hanna
Björk færi í að gera heimilda-
myndina Hvell um þann merka
sögulega atburð þegar bændur
í Suður-Þingeyjarsýslu tóku sig
saman í ágústmánuði árið 1970 og
sprengdu í loft upp stíflu í Laxá við
Mývatn.
„Þessi hugmynd kom upp þegar
við vorum enn að gera Drauma-
landið, það var árið 2008,“ segir
Hanna Björk frá. „Já, þarna var saga
sem ekki mátti gleymast,“ segir Sig-
urður Gísli. „Það er mikilvægt að
henni sé haldið til haga. Ég á stráka
sem eru á milli tvítugs og þrítugs og
þeir vita ekkert um þetta. Ekki neitt,“
segir Sigurður Gísli og brosir breitt.
„Þetta hefur greinilega ekki komist í
sögubækurnar.
Svo er annað. Tíminn líður og
þeir sem stýrðu för eru náttúrulega
að hverfa af sjónarsviðinu. Einn
þeirra sem við tókum viðtal við,
lést eftir gerð myndarinnar. Það er
stundum sagt að sigurvegararnir
skrifi söguna. Í mínum huga er fólk-
ið í þessari sveit miklir sigurvegarar
og þess vegna er nauðsynlegt að þau
taki þátt í að skrifa þessa sögu,“ seg-
ir hann og nefnir að ef byltingarsaga
eins og þessi sé ekki skráð, þá breyt-
ist hún. Henni sé þrýst niður þar til
hún er öllum gleymd.
„Bændurnir í Aðaldal og við Mý-
vatn eru sigurvegarar í þeim skiln-
ingi að þeir gáfust aldrei upp,“ út-
skýrir Sigurður Gísli frekar. „Þeir
gerðu áætlanir og höfðu dug til að
framkvæma þær og það var sama á
hverju dundi. Þeir gáfust ekki upp
þrátt fyrir mótlæti.“
Alinn upp í rafmagnsleysi
Sigurður Gísli líkir virkjunarfram-
kvæmdum við vél sem lifir sjálf-
stæðu lífi. „Það er einhver vélstjóri
sem er kallaður ráðherra, sem stígur
á stokk í brúnni og segir: Ég er að
stýra vélinni. En það er ekki rétt. Á
einhverjum punkti hætti rafvæð-
ingin að vera falleg hugsjón og vélin
fór að lifa sjálfstæðu lífi.“
Sigurður Gísli er sonur Pálma
Jónssonar, stofnanda Hagkaupa og
Jónínu Sigríðar Gísladóttur. Systk-
ini hans eru Jón Pálmason, Ingibjörg
Pálmadóttir og Lilja Pálmadótt-
ir. Hann er elstur systkina sinna og
alinn upp á Hofi á Höfðaströnd þar
sem yngsta systir hans, Lilja, býr nú.
Hann segist nógu gamall til þess
að hafa alist upp í rafmagnsleysi. Í
barnæsku hans var notast við olíu-
lampa til lýsingar. „Ég er nógu gam-
all til að hafa alist upp í sveit þar sem
ekki var rafmagn. Það voru ljósamót
sem var bara kveikt á þegar það voru
mjaltir. Við vorum bara með olíu-
lampa til lýsingar. Á þessum tíma var
rafvæðing sveitanna ákaflega göfug
hugsjón. Það verður að minnast
þeirra tíma til að skilja samtímann.
Það þurfti að sjálfsögðu ekki stór-
tækar virkjanir til þess að rafvæða
sveitirnar. En það breytist hratt,
það er fljótt sem það verður tilgang-
ur í sjálfu sér að virkja. Vélin fór að
stækka og stækka,“ segir Sigurður
Gísli og grípur aftur til líkingamáls.
„Það verður til þetta risavaxna
batterí þar sem starfa reyndir sér-
fræðingar, sem eru líka með hug-
sjónir og góðir í því sem þeir gera.
Það snýst allt um að vera að virkja
og söngurinn um að það þurfi að
virkja meira hefst. Annars standi
vélar aðgerðalausar og fjármagn
ónýtt. Þannig vill vélin viðhalda sér
og stækka. Sumum finnst í dag það
bara ósvinna að árnar renni óbeisl-
aðar til sjávar.“
Bændur beittir ofbeldi
Hann segir glímuna við vélina
ójafna. „Það einkennir allar deilur
um virkjunaráform að leikurinn er
ójafn. Þar eru annars vegar aðilar
sem hafa mikið afl og fjárráð og svo
hins vegar aðilar sem vilja vernda
náttúruna en hafa ekki ráð eða brögð
til varnar kerfinu. Þegar Landsvirkj-
un hóf framkvæmdir í Laxárdal þá
settust bara verkfræðingar niður
og teiknuðu hagkvæmustu lausn-
ina svo var ákveðið að gera þetta.
Bændunum var síðan bara sagt
að þeir þyrftu ekki að bera á túnin
næsta vor. Það var ekkert talað við
þá. Það var hins vegar búið að teikna
stöðvarhús, stíflur og mannvirki.
Þeir höfðu engin leyfi frá bændun-
um sem áttu landið og höfðu ekki
tryggt sér landskika eða réttindi.
Þeir höfðu ekki einu sinni leyfi frá
þar til bærum yfirvöldum til að fara
í framkvæmdir. Við sjáum það í dag
að það fólk sem þarna bjó var beitt
ofbeldi. Það er ekkert annað orð yfir
meðferðina en ofbeldi.
En það tók til varna. Það gerði
það af ástríðu og hjartans einlægni.
Átti ekki til önnur ráð býst ég við. En
það fór með sigur. Fólkið í sveitinni
hafði þessi viðhorf að það þyrfti að
gæta landsins.“
Ójafn leikur
Leikurinn er enn ójafnari í dag að
mati Sigurðar Gísla. Virkjunarsinnar
séu fágaðri og beiti klækjum en í
grunninn hafi lítið breyst. „Gagn-
rýnendur sem fylgst hafa með þess-
um vinnubrögðum segja gjarnan
að fyrsta bragðið sé að komast inn
í sveitarstjórnirnar, eignast þar
bandamenn. Svo er farið í einhverja
tangarsókn. Það hefur lítið breyst.
Það fólk sem býr við Þjórsá og á þar
land, þar sem fimm virkjanir eru
í sigtinu. Það vill þær ekki. Fólkið
sem býr við Urriðafoss, það vill ekki
fá virkjun. Það á bara samt að gera
þetta og það er bara haldið áfram að
hamra á því með réttlætingu um að
þetta sé svo hagkvæmt og það þurfi
störf. Ef þú ert á móti virkjunum, þá
ert þú allt í einu orðinn á móti hag-
vexti og þar fram eftir götunum.
Mín skoðun er sú að við þurfum
þetta ekki. Ég segi fyrir mína parta:
Ég vil ekki meira Ég segi stopp. Ég
vil ekki fleiri álver, vil ekki fleiri stór-
verksmiðjur, ég vil ekki fleiri millj-
ón dollara díla. Við eigum ekkert er-
indi í svoleiðis bissness. Það skaðar
okkur og hagsmuni okkar.“
Fellur á silfur í tuga
kílómetra fjarlægð
Eins og margir aðrir, óttast Sigurður
Gísli afleiðingar fyrirhugaðra jarð-
varmavirkjana á háhitasvæðum við
Bjarnarflag. Hann nefnir að um leið
og það hafi hægt á vatnsaflsvirkjun-
um, hafi verið ráðist í framkvæmdir
í gufuaflsvirkjun en sáralítið sé vitað
um afleiðingar slíkra virkjana á um-
hverfið. „Það er afar lítil reynsla og
þekking til um afleiðingarnar. Hjá
Hitaveitu Reykjavíkur hefur verið
virkjað með þessum hætti með mik-
illi hægð. Þá eru heitavatnsgeym-
arnir rannsakaðir og það tekur
mörg ár að athuga þol þeirra. Jafn-
vel eftir öll þessi ár er óvissan enn
mjög mikil. Brennisteinsmengun-
in kemur öllum í opna skjöldu, það
er ekki bara að gróðurinn í kringum
virkjunina sé í hættu. Eða að það
falli á allt silfur í margra tuga kíló-
metra fjarlægð, heldur veldur þetta
öndunarfærasjúkdómum og guð
má vita hverju fleira. Samt þarf að
hamast áfram! Til að þjóna hverju?“
Stóra fixið
Hann segist halda að það hafi
runnið æði á Íslendinga. „Það er
rekinn mikill áróður. Það er alltaf
verið að tala um hvað sé mikill
ávinningur af stóriðju og sífellt er
gripið til þess bragðs að tala um af-
leidd störf. Þetta hugtak er merki-
legt nokk, bara talað um í stóriðju,
en auðvitað er þau að finna í öllum
greinum atvinnulífsins. Störf í stór-
iðju eru dýrustu störf sem hægt er
að skapa. Svo er þetta svolítið ís-
lenskt, það rennur á okkur æði.
Menn fara í eitthvað óvissuástand
og eru haldnir ranghugmyndum
um að það sé hægt að finna stóru
endanlegu lausnina. Stóra fixið!“
Hið smáa er fallegt
Sigurður Gísli er markaðssinni en
vill fremur leggja áherslu á hið smáa
en stóra, og fjölbreytni. „Ég held
það sé mikilvægt að við áttum okkur
á því að þessi dýrkun á öllu því sem
er stórt þarf að linna.
Þegar ég var lítill drengur þá
dáði ég Bandaríkin. Þau voru fyrir-
heitna landið. Þá gekk allt út á að
fyrirtækin stækkuðu, eftir því sem
þau stækkuðu átti hagkvæmnin að
verða meiri. Allt var gert í nafni hag-
kvæmninnar. Fyrirtækin urðu risa-
stór og síðan svo stór að það réði
ekkert við þau lengur. Þau hafa í
dag tekið stjórnina. Viðskiptaræði
ræður ferðinni og það sem ég kalla
eitrað samband stjórnmálamanna
og stórfyrirtækja og er mjög óheppi-
legt.“
Honum finnst algengt að hug-
tökum hvað varðar afstöðu fólks sé
ruglað saman. „Ég kem úr hægri
sinnuðu umhverfi í pólitík, er kaup-
sýslumaður og er bara stoltur af
því. Ég held að það sé hins vegar
mikill munur á því að trúa á fram-
tak einstaklinga og markaðinn og
svo kapítalisma. Kapítalismi, sem
er bara eitt afbrigði af frjálsu mark-
aðssamfélagi, gengur út á það að
þjappa saman fjármunum og völd-
um. Ég trúi ekki á það. Ég trúi á það
að hið smáa sé fallegt og fjölbreytn-
in eigi að ráða för. Það gildi líka um
allt, náttúruna, mannlífið, fyrirtæki
og viðskipti.“
Verðum að vera heiðarleg
Hann segist halda að Íslendingar
þurfi að finna jafnvægi. Betra sé
að vera framsýnn í þeim efnum
og finna fegurðina í hinu smáa.
„Þessi samþjöppun sem á sér stað
í dag er óheppileg og reyndar held
ég að hún muni drepa frelsið og
samkeppnina á markaðnum. Stór-
fyrirtækin eru eins og risastór æxli
sem munu á endanum ganga af
athafnafrelsinu dauðu. Við erum
búin að horfa á svo margar tilraunir.
Við erum búin að horfa á tilraunirn-
ar með kommúnismann í Sovétríkj-
unum og menn eru enn að segja,
Sigurður Gísli Pálmason er ötull náttúruverndar-
sinni og segir rafvæðingu sveitanna löngu hætta
að vera fallega hugsjón. Sjálfur ólst hann upp við
rafmagnsleysi á Hofi við Höfðaströnd og segir stór-
iðjuna vél sem lifir sjálfstæðu lífi og þurfi að stöðva.
Kristjana Guðbrandsdóttir ræddi við Sigurð Gísla
Pálmason og Hönnu Valsdóttur sem standa að nýrri
heimildamynd um upphaf náttúruverndar á Íslandi.
Kristjana Guðbrandsdóttir
kristjana@dv.is
Viðtal
„Ég vil
ekki
meira, ég
segi stopp.