Dagblaðið Vísir - DV - 25.01.2013, Blaðsíða 40

Sólin Sigrar
þunglyndið
40 Lífsstíll 25.–27. janúar 2013 Helgarblað
S
umum finnst þetta allt í lagi
og finnst bara hver árstíð
hafa sinn sjarma en svo eru
aðrir sem þola skammdeg­
ið mjög illa,“ segir Andrés
Magnússon geðlæknir. Hann hefur
lengi rannsakað skammdegis­
þunglyndi eða allt frá árinu 1987.
Skammdegisþunglyndi er árstíðar­
bundið þunglyndi sem stjórnast
af lítilli dagsbirtu og minnkar því
eftir sem dagarnir lengjast. Það er
þó leiðigjarnt að því leyti að þó það
hverfi við sól þá tekur það sig yf­
irleitt upp aftur þegar dimma fer
á ný. „Þetta stafar af skorti á ljósi.
Sumir segja að innri klukkan okkar
fari úr sambandi í skammdeginu.“
Skammdegisslen algengt
„Það eru margir sem finna fyrir
sleni og orkuleysi. Þeir sem finna
svæsnast fyrir því geta orðið þung­
lyndir en annars köllum við þetta
bara skammdegisslen eða skamm­
degisdrunga,“ segir hann og segir
marga finna fyrir andlegri þreytu í
mesta skammdeginu. „Það er al­
gengt að fólk sé syfjað og eigi erfitt
með að vakna. Margir koma ekki
eins miklu í verk og eiga erfiðara
með að vera duglegir í skólanum og
svoleiðis. Eru orkuminni.“
Hverfur í sól
Skammdegisþunglyndi er sér­
stakt að mörgu leyti. „Í venjulegu
þunglyndi hefur fólk yfirleitt verri
matar lyst og sefur illa. Í þessari
tegund þunglyndis sefur fólk meira
og borðar yfirleitt meira en vana­
lega, dettur gjarnan í það að borða
sætindi á kvöldin á veturna. Þetta
er það þunglyndi sem kemur bara
á veturna en ekki sumrin og sem
svarar ljósameðferð sem venjulegt
þunglyndi gerir ekki. Þetta er þung­
lyndi sem hverfur þegar fólk fer í
sólarlandaferð en það gerir venju­
legt þunglyndi ekki,“ segir Andrés.
Skammdegisþunglyndið hverfur
líka þegar sumra fer. „Ef það hverf­
ur ekki þegar það fer að verða bjart­
ara þá er það ekki skammdegis­
þunglyndi,“ segir Andrés.
Ljósameðferð hjálpar
Andrés segir að hægt sé að segja að
um skammdegisþunglyndi sé að
ræða þegar alþjóðlegum viðmið­
um um þunglyndi er fullnægt. „Það
er þegar ástandið á veturna er það
slæmt að fólk uppfyllir þessi grein­
ingarviðmið.“ Andrés segir að það
jákvæða við þessa tegund þung­
lyndis sé það að fólk geti í flestum
tilvikum læknað sig sjálft og þurfi
því yfirleitt ekki á læknis­ eða lyf­
jaaðstoð að halda. „Það er spurn­
ing um það hversu mikið fólk á að
hjálpa sér sjálft og hvað það á að
fara mikið til lækna. Það fer bara
dálítið eftir því hversu miklum
vandkvæðum þetta veldur fólki
hvort það eigi að leita sér hjálpar.
Þetta er kvilli sem er svolítið hægt
að meðhöndla sig sjálfur með. Þú
getur farið og keypt þér ljós án þess
að fara til læknis,“ segir Andrés og
á við svokölluð dagljós sem líkja
eftir dagsbirtu. Þó ekki háfjallaljós
eins og til voru á mörgum heimil­
um hér á landi fyrir nokkrum árum
síðan. „Háfjallaljósin eru hættu­
leg. Þau gefa frá sér geislun. Dags­
ljósin líkja eftir dagsbirtunni en
eru ekki hættuleg.“ Andrés segir
að í ljósameðferð þurfi að sitja ná­
lægt ljósinu í allavega hálftíma
til klukkutíma á dag. Hann mæl­
ir einnig með að þeir sem telji sig
vera með skammdegisþunglyndi
reyni að nýta það náttúrulega ljós
sem er yfir hádaginn með því að
vera úti við.
Mildari tegund þunglyndis
Þrátt fyrir að Ísland sé mjög norðar­
lega á jarðkringlunni segir Andrés
að skammdegisþunglyndi sé ekki
mikið algengara hér á landi held­
ur en til dæmis í Bandaríkjunum.
„Það er dálítið sérkennilegt að það
virðist ekki mikið algengara hjá
okkur heldur en í Bandaríkjunum.“
Skammdegisþunglyndi er flokkað
sem vægari tegund þunglynd­
is. „Þetta er svona mildari tegund
af þunglyndi. Það er sjaldgæft að
fólk þurfi að leggjast inn. Þetta get­
ur engu að síður valdið mörgum
verulegum óþægindum.“ n
viktoria@dv.is
Þunglyndið er
árstíðabundið
Skammdegisþunglyndi er árstíðabundið
þunglyndi. Einkenni byrja að koma í ljós
þegar dagurinn styttist á haustin. Á
vorin þegar birta eykst á ný þá dregur úr
einkennum.
Helstu einkenni:
n Atorkuleysi
n Depurð
n Meiri svefnþörf
n Mikil matarlyst
n Bráðlyndi
n Kvíði
n Áhyggjur
n Skert framtakssemi
n Sætindafíkn
n Félagsfælni
n Aukin líkamsþyngd
n Skammdegisþunglyndi ekki mikið algengara hér en í Bandaríkjunum
Mælir með ljósum Andrés hefur lengi rannsakað skammdegisþunglyndi eða allt frá árinu
1987. Hann segir það sérstakt að mörgu leyti.
Skammdegis­
þunglyndi Margir
finna fyrir aukinni
þreytu og þola
skammdegið mjög illa.
Skammdegisþunglyndi
hverfur hjá fólki þegar
fer að birta til.
Reynir
Traustason
Baráttan
við holdið
Á
dögunum týndist maður á
Esjunni. Sá hafði gengið upp
Kerhólakamb í viðsjárverðu
veðri ásamt félaga sínum. Af
óskiljanlegum ástæð­
um ákváðu þeir
þegar komið var
upp í 800 metra
hæð að fara
hvor sína leiðina
niður. Annar fór
sömu leið og upp
var farin en hinn gekk eftir fjall­
inu til að fara niður gönguleiðina
á Þverfellshorni. Hann missti átt­
ir og varð rammvilltur á fjallinu
í frosti og vindi. Maðurinn náði
að hringja eitt símtal til að ræsa
út björgunarsveitir. Mistök hans
urðu til þess að yfir
100 björgunar­
sveitarmenn
hófu leit við
erfiðar aðstæð­
ur. Málið varð
að fréttaefni.
Ljóst mátti vera að
maðurinn var í lífsháska. Um leið
og málið varð opinbert byrjaði
síminn minn að hringja. Áhyggju­
fullir vinir og ættingjar vildu vita
hvort ég væri týndur eða ekki.
Mál þetta endaði vel því maður­
inn sem um ræðir fannst kaldur
og hrakinn en heill á húfi. En nafn
hans varð aldrei opinbert vegna
þess að hann baðst undan viðtöl­
um, líklega vegna þess að hann
skammaðist sín.
Það er kannski ekki að undra
að ég sé grunaður vegna tíðra
ferða minna upp í mót. En ég hef
farsællega sloppið fram að þessu.
Þó eru dæmi um að ég hafi misst
áttir og villst á neyðarlegan hátt.
Þetta gerðist á Úlfarsfell í þoku um
páskana 2012. Þokan var svo svört
að skyggnið var einungis nokkrir
metrar. Ég var að nálg­
ast hábunguna
þegar mér varð
ljóst að ekki var
allt með felldu.
Nýfallinn snjór var
á fjallinu og þegar
ég var búinn að rangla
um í lengri tíma komst ég að því
að hringurinn hafði lokast. Ég
gekk í hringi. Mér var kalt og ég
var hálfsmeykur á þessu fjalli sem
er inni í miðri borg. Eftir klukku­
tíma villu fann ég loks áttir og
komst niður.
Önnur neyðarleg uppákoma
varð í klettum Esjunnar. Svo sem
upplýst hefur verið tók það mig
sjö mánuði að vinna bug á loft­
hræðslunni og komast upp klett­
ana. Síðan hefur
sjálfsöryggið
tekið völdin
og ég dansa
næstum því
upp og nið­
ur klettana. Og
það er einmitt
þarna sem hættan liggur. Ég var
á niðurleið síðasta haust þegar
ég mætti manni sem sagði mér
að hann hefði sumpart gert
mig að fyrirmynd til að leggjast
í fjallgöngur. Ég varð auðvitað
rígmontinn af þessu. Þegar við
svo kvöddumst ákvað ég að fara
hæfilega kæruleysislega niður,
eins og vönum manni sæmir. Í
einni sjónhendingu var fótun­
um kippt undan mér og ég féll
og lenti harkalega á bakinu. Þar
sem ég lá ósjálfbjarga á bakinu
sá ég aðdáandann fyrir ofan mig
í fjallinu. Skömmin yfir að vera
fallin fyrirmynd yfirtók nístandi
verkina í hendinni og bakinu.
„Er í lagi með þig,“ kallaði aðdá­
andinn. „Já,“ svaraði ég af veikum
mætti og staulaðist á lappir og
hélt áfram niður klettana án þess
að líta um öxl. Mánuðum saman
glímdi ég við verkina í brákaðri
öxl og sært stolt.
Fallinn á Esjunni
„Í þessari
tegund
þunglyndis sefur
fólk meira og
borðar yfirleitt
meira en vana-
lega.