Dagblaðið Vísir - DV - 25.01.2013, Blaðsíða 36

M
ikið rosalega er þetta gott,“
sagði skúlptúrlistamað­
urinn Jóhann Eyfells þar
sem hann sat, 82 ára, með
lokuð augun, hvíta serv­
íettu um hálsinn og gæddi sér á cia­
batta­brauði með fetaosti. Við vorum
staddir í stofunni á eins hæða húsi –
bungalow – á landareign Jóhanns í
Texas­fylki í Bandaríkjunum.
Þetta var árið 2005, í nóvember, og
við – greinarhöfundur, Hannes Lárus­
son og Jóhann Bjarni Kolbeinsson –
vorum staddir í heimsókn hjá Jóhanni
til að velja og sækja málverk eftir eig­
inkonu hans, Kristínu Eyfells, sem lést
árið 2002, og koma þeim á skip til Ís­
lands. Kona Hannesar og móðir Jó­
hanns Bjarna, Kristín Magnúsdóttir,
er frænka Kristínar Eyfells og var það
ástæðan fyrir því að við héldum upp í
þessa ferð til Texas. Haldin var sýning
á verkum Kristínar Eyfells í Hafnar­
húsinu í janúar árið 2006.
Þegar við komum til Jóhanns tók
á móti okkur maður sem virtist vera
við hungurmörkin. Hann var svo
svangur að nánast allur sá matur
sem við gáfum honum þær tvær vik­
ur sem við dvöldum hjá Jóhanni virt­
ist vera honum sem opinberun og
kallaði fram sterk viðbrögð.
Heltekinn
Svo niðursokkinn og einbeittur
hafði Jóhann verið í því sem hann
kallaði „fimm ára áætlunina sína“
– að byggja safn yfir eigin listaverk
og konu sinnar á landareigninni í
útjaðri tíu þúsund íbúa smábæjarins
Fredricksburg – að hann hafði ekki
spáð mikið í hvað hann lét ofan sig.
Á þeim tíma fannst mér þessi vinna
Jóhanns nánast galin og ég hafði ekki
mikla trú á því að hann næði mark­
miðum sínum: 82 ára gamall maður
að puða við erfiðis­ og verkamanna­
vinnu, nótt sem nýtan dag, og yfirleitt
einn. Húsin sem Jóhann hafði einsett
sér að koma upp risu þó á endanum.
Þegar ég sá holdafarið á Jóhanni og
komst að matarvenjum hans fannst
mér frekar líklegt að hann ætti frekar
skammt eftir ólifað og að safnið hans
yrði líklega aldrei að veruleika.
En þessi árangur Jóhanns var
langt í frá í hendi þegar hann tók á
móti okkur á flugvellinum í San An­
tonio eftir flug okkar frá New York
þarna í nóvember 2005: Lítill, tá­
grannur og samanherptur, hokinn í
herðum, með stórgerðar hendur af
vinnu og vinalegt bros á andlitinu.
Ekki var fituarða á Jóhanni: Hann
var samanrekinn vöndull af beinum,
sinum, útjöskuðum vöðvum, vess­
um og lífsbörðu skinni. Frá þessum
82 ára manni stafaði einhver ótrúleg­
ur lífskraftur og orka sem erfitt er að
koma í orð. Jóhann var klæddur í ein­
kennisföt sín: Vínrauða skyrtu, dökk­
blá jakkaföt og belti sem hann reyrði
fast um grannt mitti, með rauð, stór
gleraugu á nefinu. Í andliti Jóhanns
voru mörg líf; ekki þurfti nema rétt
að líta á manninn til að sjá að þarna
var kominn karakter sem ekki hafði
farið á sjálfsstýringu hina „eina, réttu
leið“ í gegnum lífið.
Hráviði í vegarkantinum
„Þðump, þðump, þðump, þðump,“
heyrðist reglulega utan úr myrkrinu
á þjóðveginum, þessa tveggja tíma
leið, frá San Antonio til Fredricks­
burg. Jóhann sat undir stýri á pallbíl
sem hann sótti okkur á; á veginum
voru alls kyns lítil loðdýr sem pall­
bíllinn lenti á og erfitt var að forð­
ast. Lágvær hljóð – „þðump, þðump,
þðump, þðump“ – bárust okkur til
eyrna þegar stuðari pallbílsins lenti
á loðnum dýrunum og feykti þeim
út í vegarkantinn. Litlir blóðugir
hraukar af maukuðum smáskepn­
um vörðuðu leið okkar allan tímann;
ljósin á pallbílnum lýstu upp þessa
hryggðarmynd á meðan hann þeyst­
ist áfram með þennan smávaxna,
stórhuga listamann undir stýri.
Jóhann reyndi ekki að beygja
fram hjá smádýrunum, reyndi ekki
að forðast að keyra á þau og blikkaði
ekki einu eða kommenteraði þegar
hvert „þðump“ á eftir öðru heyrðist
er dýrin lentu á bílnum. Við vorum
óravegu frá Íslandi þar sem margir
bílstjórar þekkja að hafa snarheml­
að eða nauðbeygt til að forða fugli
eða kind frá skyndilegum dauða á
vegum úti. Einu sinni drap ég kind í
Dölunum sem skaust í veg fyrir bíl­
inn á leiðinni norður á Hornstrandir;
tungan á henni stóð út um munninn
þegar ég dró hana á hornunum út í
vegarkantinn þar sem ég skildi hana
eftir – ég gleymi ekki augum rollunn­
ar og ég tók dauða hennar inn á mig.
Veruleikinn í Texas er annar:
Þar er svo mikið af smádýrum sem
hlaupa inn á þjóðvegina að öku­
menn reyna ekki lengur að forðast
að keyra á þau, meðal annars til að
koma í veg fyrir slys á sjálfum sér eða
öðrum. Á ensku heitir það „roadk­
ill“ þegar ökumaður drepur dýr með
þessum hætti.
Þetta var áhugaverð byrjun á
heimsókninni til Jóhanns; það sem
Texasbúanum fannst hversdagslegt
fannst okkur eitthvað svo kaldrana­
legt. Síðar í ferðinni áttum við eftir
vera hársbreidd frá því að drepa fal­
legt dádýr sem hljóp í veg fyrir pall­
bíllinn á leiðinni til smábæjarins
Marfa.
Flutningur í kjölfar andláts
Jóhann Eyfells hafði flust búferlum
frá Orlando í Flórída og til Texas eftir
andlát eiginkonu sinnar árið 2002.
Þá keypti hann jörðina við Fredricks­
burg og flutti allt hafurtask þeirra
hjóna á landareignina. Hann hafði
verið prófessor í myndlist við há­
skóla í Orlando en var hættur störf­
um og kominn á eftirlaun. Um ára­
tugaskeið hafði hann einbeitt sér að
mestu að kennslu og eigin listsköpun
og Kristín, eða Lilla eins og hún var
gjarnan kölluð, hafði séð um flesta
þá praktísku hluti sem þarf að huga
að á hverju heimili.
Jóhann er þekktur og virtur lista­
maður. Höggmyndir eftir Jóhann má
finna á nokkrum stöðum á Íslandi,
meðal annars stendur eitt við Sæ­
brautina í Reykjavík, Íslandsvarð­
an, gegnt skyndibitastaðnum Aktu
taktu. Þá eru verk eftir hann við
Kjarvalsstaði og Hótel Sögu. Verð­
mæti verka hans er einnig talsvert,
hleypur yfirleitt á þúsundum eða
jafnvel tugþúsundum dollara, millj­
ónum króna.
Fljótlega eftir komuna til Texas
tók hann til við það verkefni sitt
að koma upp safni fyrir verk sín
og Lillu, sem einnig hafði stundað
listsköpun, málað myndir og gert
skúlptúra. Eitt af því sem Jóhann
gerði til dæmis eftir andlát konu
sinnar var að láta steypa skúlptúra
hennar í brons. Skúlptúrarnir lágu,
skínandi og glampandi, í gras­
inu á víð og dreif um landareign­
ina og biðu þess að þeim yrði fund­
inn staður í safninu sem Jóhann var
að reisa yfir þau. Sýningin á Íslandi
var hugsuð til að koma Lillu á fram­
færi á Íslandi, kynna málverk henn­
ar fyrir Íslendingum. Ferð okkar til
Texas snérist því á endanum um
hana en ekki Jóhann Eyfells.
Nesari með kranavatni
Þegar við komum á landareign Jó­
hanns við Fredericksburg leiddi
hann okkur inn í annan af tveimur
„bungalowum“ sem eru á jörðinni.
36 25.–27. janúar 2013 Helgarblað
m e n n i n g @ d v . i s | d v . i s / m e n n i n g
Heltekinn
af Hu gri
Listamaðurinn Jóhann Eyfells var soltinn þegar
við komum til hans í Texas í nóvember 2005. „Fimm
ára áætlunin“ hans átti hug hans allan og tíma. 82
ára gamall vann hann á fullu við að byggja safn yfir
verk sín og eiginkonu sinnar, Kristínar Eyfells. Hér
er sögð sagan af þessari heimsókn til Jóhanns og
er reynt að bregða upp mynd af þessum einstaka
manni sem er fullur af einhverjum óræðum lífskrafti.
„Mikið
rosalega
er þetta gott
Eyfells við Sæbrautina Skúlptúra eftir Jóhann má finna á ýmsum stöðum á Íslandi, meðal annars stendur eitt verka hans, Íslandsvarð-
an, við Sæbrautina í Reykjavík. myNd Sigtryggur ari
„Þetta er
kvikmynd um þig“
„í m talking about you“
Geir Ólafs
Life of Pi
Ang Lee
„Ærleg plata
ærlegs listamanns“