Náttúrufræðingurinn - 2009, Qupperneq 57

141
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
frumstæðum bátum frá Suðaustur-
Asíu og á svipuðum tíma dóu öll risa-
pokadýrin (Australian megafauna)
út. Á meðal þeirra var hið skelfilega
pokaljón (Thylacoleo carnifex) sem vó
100–130 kíló og hafði kröftugasta
bit allra spendýra sem vitað er að
hafi lifað á jörðinni. Pokaljónið klifr-
aði í trjám og gat veitt risavamba
(Diprotodon) sem voru 2 metra háir
og yfir 2 tonn að þyngd (4. mynd).
Einnig dóu út stórkostleg dýr eins
og 2–3 metra háar risakengúrur,
ránkengúrur, risapokatapírar og
risakóalabirnir.
Menn hafa lengi deilt um ástæður
þess að risapokadýrin dóu út; sumir
segja að það hafi verið vegna lofts-
lagsbreytinga13 en aðrir telja að
það hafi verið af mannavöldum.14,15
Eitt helsta ágreiningsefnið er ald-
ursgreining steingervinganna en
nýjar aðferðir virðist staðfesta að
risapokadýrin hafi dáið út eftir að
maðurinn kom til Ástralíu.
Ránpokadýr
Ástralski ránpokadýraættbálkurinn
(Dasyuromorphia) skiptist í þrjár
ættir; maurapokaætt (Myrmecobi-
idae), pokaúlfaætt (Thylacinidae) og
pokamarðaætt (Dasyuridae).
Maurapokaætt (Myrmecobiidae)
Þessi ætt inniheldur einungis eina
tegund, hinn litskrúðuga maurapoka
(Myrmecobius fasciatus), sem lifir aðal-
lega á termítum (5. mynd). Full-
vaxinn maurapoki er um 280–550
grömm að þyngd og þarf að éta
um 20.000 termíta á dag sem hann
sleikir upp með límkenndri tungu.
Termítarnir eru gleyptir heilir því
þótt maurapokinn hafi 50–52 tennur
eru þær litlar og ónothæfar nema hjá
mjög ungum dýrum. Maurapokinn
er ekki með sterkar klær eins og
aðrar mauraætur og getur því ekki
brotið sundur termítabúin. Þess í
stað bíður hann þolinmóður og étur
termítana þegar þeir fara inn og
út úr búinu.16 Virkni maurapokans
fylgir lofthita og virkni termítanna.
Að vetrarlagi eru þeir virkastir mið-
degis en að sumarlagi er virknin
hinsvegar mest í ljósaskiptunum.
Þeir taka sér miðdegisblund þegar
heitast er og liggja í bælinu á nótt-
unni. Maurapokar eru einfarar og
kynin hittast bara yfir mökunartím-
ann. Kerlurnar geta verið með fjóra
unga á spena og þeir eru þar í sex
mánuði, þar til þeir eru skildir eftir í
bælinu. Þeir voga sér ekki strax langt
frá bælinu en fara alltaf í lengri og
lengri könnunarleiðangra þar til þeir
fara alveg að heiman ellefu mán-
aða gamlir. Þessi áður útbreidda
tegund er nú í útrýmingarhættu og
lifir aðeins á örfáum stöðum í Vestur-
Ástralíu. Talið er að einungis 1.000
fullorðin dýr séu enn á lífi.17
Pokaúlfaætt (Thylacinidae)
Pokaúlfurinn (Thylacinus cynocepha-
lus) var síðasta tegundin í þessari
ætt en tegundin dó út árið 1936 (6.
mynd). Þetta var stærsta ránpoka-
dýr nútímans (50–60 kíló) og fannst
einungis á eyjunni Tasmaníu við
landnám Evrópumanna. Pokaúlf-
urinn var eitt sinn útbreiddur um
allt meginland Ástralíu og Nýju-
Gíneu en talið er að hann hafi orðið
undir í samkeppninni við dingó-
hunda (Canis lupus dingo) sem asískir
sæfarar eru taldir hafa flutt með sér
fyrir 4.000 árum.18 Þar sem Tasma-
nía skildist frá meginlandi Ástralíu
fyrir um 10.000 árum, fyrir komu
dingóhundanna til meginlandsins,
þrifust pokaúlfarnir vel þar uns
Evrópumenn komu til sögunnar.
Pokaúlfurinn veiddi kengúrur með
því að elta þær þangað til þær gáfust
upp. Evrópumenn komu með búfén-
að með sér og pokaúlfurinn komst
fljótlega upp á lagið með að drepa
sauðfé. Árið 1830 var farið að heita
peningaverðlaunum fyrir hvert veitt
dýr og á næstu 20 árum voru 2.000
dýr veidd. Nú er talið að stofninn
hafi aldrei verið stærri en nokkur
þúsund dýr, því þau voru líklega
mjög dreifð um Tasmaníu.19 Lítið
er vitað um lífsferil pokaúlfa en þeir
áttu yfirleitt aðeins 2–3 ylfinga enda
þótt fjórir spenar væru í pokanum,
sem sneri aftur (ólíkt kengúrum
þar sem pokinn snýr fram og upp).
Síðasti villti pokaúlfurinn var fang-
aður árið 1933 og drapst þremur
árum seinna í dýragarði. Ítarleg leit
síðan hefur engan árangur borið
og líkurnar á að pokaúlfar leynist í
skógum Tasmaníu eru hverfandi.
Miklar vangaveltur hafa verið um
þróunarsögu pokaúlfsins því að
útlit hans er mjög líkt nútímaúlfi.
Þessar tvær tegundir eru þó lítt
skyldar þar sem pokaúlfar voru
pokadýr en úlfar eru legkökudýr.
Samhliða þróun hefur því átt sér
stað, og tegundirnar hafa fylgt sömu
þróunarskrefum í átt að rándýrum
sem hlaupa uppi bráð.19
4. mynd. Risavambi Diprotodon (til vinstri) og pokaljón Thylacoleo carnifex (til hægri).
– The Giant Wombat Diprotodon (left) and Marsupial Lion Thylacoleo carnifex (right).
Teikn./Drawings: Dmitry Bogdanov, Arthur Weasley.
5. mynd. Maurapoki í dýragarðinum í Perth. –
Numbat in Perth Zoo. Ljósm./Photo: Martin Pot.
78 3-4 LOKA.indd 141 11/3/09 8:33:40 AM