Peningamál - 01.02.2000, Page 23

um árum, urðu þeir stjórnvöldum tilefni til sérstakrar
fyrirgreiðslu frá 1985 til 1991. Enda þótt gögn um
verð á atvinnuhúsnæði séu lakari en gögn um íbúða-
verð er óvarlegt að ætla að það sé lægra en íbúðaverð
í sögulegu samhengi, og ljóst er að verðfall á veð-
settu atvinnuhúsnæði átti þátt í útlánatöpum innláns-
stofnana og fjárfestingarlánasjóða eftir hagsveiflu-
toppinn 1987.
Í ljósi reynslunnar og vaxandi skuldsetningar
virðist nokkur hætta á að afturkippur í tekjum heim-
ilanna og lækkandi íbúðaverð gæti leitt til erfiðleika
í lánakerfinu. Þar sem verð á atvinnuhúsnæði virðist
sveiflast enn meira en íbúðaverð og þar sem sveigj-
anleiki í fjárhag fyrirtækja er minni en sveigjanleiki
heimila er ekki síður ástæða til varúðar í mati á
greiðslugetu fyrirtækja og veðhæfi atvinnuhúsnæðis.
Rétt er að hafa í huga að kaup á atvinnuhúsnæði eru
að mestu fjármögnuð af almennum lánastofnunum en
kaup á íbúðarhúsnæði af Íbúðalánasjóði. Einnig ber
að hafa í huga að almennt gilda lægri veðsetningar-
mörk í íslenskum lánastofnunum en algengt er í
ýmsum nágrannalöndum.
Markaðsverðmæti skráðra hlutafélaga hækkaði
mjög á liðnu ári, eða um liðlega 67% frá ársbyrjun
1999 til loka janúar sl. Markaðsvirði skráðra hluta-
félaga nam um 53% af vergri landsframleiðslu í lok
síðasta árs en 36,4% árið áður. Hlutabréfaverð (heild-
arvísitala aðallista) hefur einnig hækkað mikið eða
um 53% frá upphafi árs 1999 til loka janúar 2000.
Ljóst er að góð afkoma fyrirtækja á hlutabréfa-
markaði skýrist mjög af góðu árferði og rekstrarum-
hverfi. Einnig hafði gengishækkun krónunnar á liðnu
ári jákvæð áhrif á fjármagnsliði þeirra fyrirtækja sem
mikið skulda í erlendum gjaldmiðlum. Ekki er við
því að búast að slíkur ábati verði varanlegur eða
endurtaki sig. Þess er einnig að geta að nokkur hluti
þeirra fyrirtækja sem eru á hlutabréfamarkaði, sér-
staklega fjármálafyrirtækin, nutu verulegs gengis-
hagnaðar á síðasta ári á hluta- og skuldabréfum.
Slíkur hagnaður er tímabundinn, en óreglulegur í eðli
sínu og er ekki hluti af viðvarandi tekjumöguleikum
þeirra. Niðurstaðan er því sú að góða afkomu fyrir-
tækja 1999 megi skýra að verulegu leyti með óvenju
jákvæðu efnahagsumhverfi og uppsveiflu og tíma-
bundnum ábata vegna gengishækkunar krónunnar og
gengishagnaðar af verðbréfaviðskiptum.
Mjög erfitt er að meta hvort verðlagning hluta-
bréfa á verðbréfamarkaði feli í sér verulega áhættu,
enda byggist verðlagning þeirra á væntingum um
framtíðarhagnað fyrirtækja sem enginn veit hver
verður. Hlutfallið á milli verðs hlutabréfa og síðustu
mælinga á hagnaði, svokallað V/H-hlutfall, er um
þessar mundir víða hærra en hér á landi, en það á að
hluta til skýringu í því að hér eru vextir hærri en ann-
ars staðar og að hlutabréfaverð í Bandaríkjunum og
ýmsum Evrópulöndum er mjög hátt um þessar mund-
ir. Auk þess er V/H-hlutfall skráðra fyrirtækja hér á
landi, að fjármálafyrirtækjum slepptum, nokkru
hærra en að þeim meðtöldum, en hagnaður þeirra
hefur verið óvenju mikill að undanförnu. Mikil eftir-
spurn hefur verið eftir hlutabréfum og markaðsaðilar
virðast búast við verðhækkun þeirra. Í þessari bjart-
sýni markaðsaðila er hins vegar fólgin langtíma-
áhætta, sérstaklega í ljósi þess hve jafnvægi í þjóðar-
búskapnum er viðkvæmt um þessar mundir.
Lánastofnunum kann að vera sérstök hætta búin
af útlánum til sjávarútvegsins þegar sveiflukennt
kvótaverðmæti myndar tryggingu fyrir lánum. Hing-
að til hefur verð aflaheimilda að jafnaði ekki lækkað.
Þó eru þess dæmi að verð aflaheimilda í einstökum
fisktegundum hafi lækkað verulega, svo sem í rækju
á undanförnum misserum. Ein helsta áhætta tengd
einstökum atvinnugreinum eða geirum felst í því að
lánastofnanir láni út á útblásið kvótaverð. Ástæða er
til að fylgjast með þróun markaðsverðs aflaheimilda
og áhrifum þess á útlánaákvarðanir. Leiði hátt verð á
aflaheimildum til aukinna útlána eykst hætta á að
veruleg verðlækkun á aflaheimildum rýri verðmæti
veða og leiði til útlánatapa. Lánastofnanir virðast
gera sér grein fyrir þeirri áhættu sem fólgin er í verð-
mati aflaheimilda. Samkvæmt athugunum Seðla-
bankans hefur gætt vaxandi varkárni lánastofnana í
22 PENINGAMÁL 2000/1
Hlutabréfaverð 1993 - 1999
Mynd 3
1993 1994 1995 1996
0
200
400
600
800
1.000
1.200
1.400
1.600
1.800
2.000
2.200
2.400
31/12 '97=1000
1997 1998 1999 2000
0
200
400
600
800
1.000
1.200
1.400
1.600
1.800
2.000
2.200
2.400
Daglegar hlutabréfavísitölur VÞÍ
Heildarvísitala aðallista
Fjármál og tryggingar