Peningamál - 01.02.2000, Side 29

Geiraskipting útlána
Áætlað er að útlán banka, fjárfestingarlánasjóða,
lánasjóða ríkis ásamt erlendu lánsfé hafi vaxið um 81
ma.kr. milli áranna 1998 og 1999 eða um 9,4%. Tæp-
lega helmingur þessarar aukningar var í erlendum
lánum eða 38 ma.kr. Að raungildi nam aukningin um
5,2%. Lán banka og sjóða námu í árslok 1999 um
937 ma.kr. Þar af voru 356 ma.kr. gengisbundnir eða
tæplega 38%. Mest var útlánaaukningin til húsnæðis-
mála einstaklinga, 33 ma.kr. Í árslok 1999 námu lán
banka og sjóða til íbúðarkaupa alls 291 ma.kr. Hafa
þau tæplega þrefaldast á 10 árum að raunvirði. Til
þjónustugreina námu ný útlán 19 ma.kr. og til versl-
unar 11 ma.kr. Útlánaaukningin til verslunar og þjón-
ustu hefur því numið alls um 30 ma.kr. árið 1999, þ.a.
21 ma.kr. gengisbundinn. Námu lán banka og sjóða
til þessara greina alls 94 ma.kr. í árslok 1999, þar af
eru 43 ma.kr. gengisbundnir. Hlutfallslega jukust lán
til þjónustugreina mest milli áranna 1998 og 1999
eða um 34%, en aukningin var 23% til verslunar og
13% til íbúðarbygginga.
Nokkur breyting varð á hlutfallslegri skiptingu
lána milli helstu geira á liðnum áratug. Hlutfall
heildarútlána til heimila jókst úr um 32% í byrjun
tíunda áratugarins í um 38% árið 1999 en hlutur
fyrirtækja og ríkisins minnkaði. Hlutfall erlendra
lána af heildarlánum minnkaði. Erlend lán voru rúm-
lega 26% af heildarlánum árið 1999 en voru tæplega
33% í byrjun síðasta áratugar. Fyrirtækin voru lang-
stærsti lántaki erlendra lána með um 65% af heild.
Hlutdeild ríkisins dróst nokkuð saman en erlend lán
sveitarfélaga jukust að sama skapi.
Enda þótt nokkuð hafi dregið úr vexti útlána inn-
lánsstofnana undir lok síðasta árs var hann enn mjög
hraður. Fyrri aðvaranir Seðlabanka Íslands um út-
lánavöxtinn og hugsanlegar afleiðingar hans eiga því
jafnvel við og áður. Hröðum vexti útlána getur fylgt
slævt útlánamat og afleiðingin orðið útlánatöp þegar
þrengir að í þjóðarbúskapnum. Að mati Seðlabank-
ans fólst töluverð áhætta í fjármögnun útlána lána-
stofnana undir lok ársins 1998 og á fyrri hluta árs
1999 sem birtist í mikilli notkun erlendra skamm-
tímalána. Dregið hefur úr þessari áhættu því að lang-
tímalán hafa að töluverðu leyti leyst skammtímalán
af hólmi. Geiraskipting útlána sýnir vaxandi hlut
heimila og mikla útlánaaukningu í seinni tíð til versl-
unar og þjónustu. Í einhverjum mæli hafa lán til þess-
ara lánþega verið gengistryggð þótt þeir afla lítilla
gjaldeyristekna. Áhætta þeirra er því nokkur og um
leið þeirra lánastofnana sem hafa haft milligöngu um
að lána gengistryggð lán til þeirra.
Afkoma og eigið fé innlánsstofnana
Þegar þetta er ritað liggja fyrir endurskoðaðar tölur
um efnahag og afkomu viðskiptabanka og stærstu
sparisjóðanna á miðju ári 1999. Samkvæmt þeim
hafði afkoma þessara stofnana batnað. Auk þess
höfðu fyrstu stofnanirnar birt afkomutölur fyrir árið
1999 í heild og staðfestu þær bætta afkomu og arð-
semi frá fyrra ári. Mikil hækkun á verði hlutabréfa í
fjármálastofnunum (sjá mynd 4) endurspeglar vænt-
ingar markaðarins um áframhaldandi góða afkomu
þeirra.
Hreinar vaxtatekjur (vaxtamunur) viðskiptabanka
og sparisjóða drógust saman úr um 4,6% af meðal-
talsstöðu efnahagsreiknings á árinu 1995 í um 3,6%
á árinu 1998 og vísbendingar eru um að þær hafi
lækkað enn frekar á árinu 1999. Hreint tekjubil við-
skiptabanka og sparisjóða, en þá hefur öðrum rekstr-
artekjum verið bætt við hreinar vaxtatekjur og rekstr-
argjöld dregin frá, dróst einnig saman úr um 2% af
meðalstöðu efnahagsreiknings á árinu 1995 í um
1,8% á árinu 1998. Vísbendingar eru um að það hafi
hækkað á ný á árinu 1999. Hagnaður viðskiptabanka
og sparisjóða, en þá er til viðbótar hreinu tekjubili
tekið tillit til framlaga í afskriftareikninga, tekju- og
eignarskatta og óreglulegra tekju- og gjaldaliða,
hefur vaxið úr 0,5% af meðalstöðu efnahagsreikn-
ings á árinu 1995 í 0,9% á árinu 1998. Vísbendingar
eru um að það hafi hækkað frekar á síðasta ári.
Afskriftarframlög útlána voru svipuð að fjárhæð
á fyrri hluta árs 1999 og á sama tímabili 1998. Á
undanförnum heilum árum fóru þessi afskriftarfram-
lög minnkandi frá árinu 1994 til 1997, en jukust svo
aftur 1998. Hagnaður að teknu tilliti til afskriftar-
framlaga jókst nokkuð stöðugt öll árin 1994 til 1998
og eru góðar horfur á að svo hafi einnig verið á árinu
1999 í heild.
Í lok árs 1999 var fremur lítill hluti eigna innláns-
stofnana í hlutabréfum, eða tæpir 9 ma.kr., saman-
borið við um 460 ma.kr. heildarútlán og markaðs-
verðbréfaeign. Hlutafjáreignin nam þó liðlega 27%
af eigin fé. Því geta sveiflur í verðmæti hlutabréfa í
eigu innlánsstofnana haft nokkur áhrif á arðsemi
eigin fjár þeirra.
Arðsemi eigin fjár viðskiptabankanna hefur auk-
ist hröðum skrefum síðustu ár. Árið 1995 mældist
hún 5,3%, árið 1996 8,4% og árið 1997 9,3%. Árið
28 PENINGAMÁL 2000/1