Peningamál - 01.02.2000, Síða 54

PENINGAMÁL 2000/1 53
eigin útfærslu á þeim hefur hlutfallið verið þekkt sem
CAD-hlutfallið.2 Reglurnar eru staðlaðar og fjalla
um það hvernig meta á eigið fé banka og eignir
þeirra. CAD-reglur Evrópusambandsins ganga
lengra en viðmiðunarreglur BIS, t.a.m. ná CAD-regl-
urnar til allra banka og annarra lánastofnana svo og
fjárfestingarfyrirtækja (e. investment firms) innan
EES en BIS-reglurnar gilda aðeins um banka sem eru
virkir á alþjóðlegum markaði.
Smávægilegar breytingar voru gerðar á reglunum
1991, 1994 og 1995 þar sem m.a. var bætt inn
ákvæðum um mat á almennum afskriftum, OECD-
aðildin var skilyrt, tillit var tekið til atriða utan efna-
hagsreiknings o.fl. Stærsta breytingin var gerð 1996
en þá var bætt inn í reglurnar hvernig taka ætti á
markaðsáhættu. Hér fyrir neðan eru raktir megin-
þættir reglnanna frá 1988 með síðari viðbótum.
Mat á eigin fé
Samkvæmt CAD-reglunum telst eigið fé vera hlutafé
og varasjóðir sem sýndir eru í ársreikningi og eru
myndaðir af hagnaði sem verður af rekstri. Ennfrem-
ur má telja afskriftareikning vegna almennrar banka-
áhættu með eigin fé, innan vissra marka, en til frá-
dráttar skal telja viðskiptavild ef hún hefur verið met-
in til eigin fjár, aðrar óáþreifanlegar eignir og eign-
færð eigin hlutabréf. Samtala þessara liða (svokall-
aðir eiginfjárliðir I eða kjarna eigið fé) verður að vera
a.m.k. 50% af samtölu eiginfjárliða I og II (sjá lýs-
ingu á eiginfjárliðum II hér fyrir neðan). Einnig er
hægt að telja til eigin fjár fjóra viðbótarliði, eiginfjár-
liði II, með þeirri takmörkun þó að töluliðir 3 og 4
séu samtals að hámarki 50% af eiginfjárliðum I:
1. Óbirta varasjóði, en þeir geta orðið til vegna laga-
legra eða reikningshaldslegra aðstæðna í hverju
landi.
2. Endurmetinn varasjóð.
3. Samsetta skulda-/eiginfjárliði en þeir geta verið
ýmiss konar, t.d. skuldabréf sem breyta má í eigið
fé.
4. Víkjandi skuldir.
Til frádráttar eigin fé í skilningi CAD-reglnanna skal
telja:
Fjárfestingu í dótturfyrirtækjum (sem ekki eru
talin með í reikningsskilum samstæðu) og hlut-
deildarfyrirtækjum, sem eru í banka- eða fjármála-
starfsemi.
Einnig geta eftirlitsaðilar ákveðið annan frádrátt frá
eigin fé vegna eignarhluta í öðrum fjármálafyrir-
tækjum, m.a. til að koma í veg fyrir tvöfalda notkun
eigin fjár.
Mat á eignum
Við mat á eignum eru hinar ýmsu kröfur í eigu banka
flokkaðar eftir útgefendum og endurmetnar sam-
kvæmt áhættustuðli sem nefndur er áhættuvog.
Áhættuvogirnar eru fimm, 0%, 10%, 20%, 50% og
100%. Reiðufé, kröfur á eigið ríki og ríki innan
OECD hafa áhættuvogina 0%. Kröfur á lánastofnanir
og fjárfestingarfyrirtæki í ríkjum innan OECD hafa
áhættuvogina 20%. Húsnæðislán sem tryggð eru með
veði innan vissra marka hafa 50% áhættuvog en kröf-
ur á sveitarfélög hafa 0%, 10% eða 20% áhættuvog.
Kröfur með veði innan vissra marka í fjölnota at-
vinnuhúsnæði hafa 50% áhættuvog. Áhættumestu
kröfurnar, t.d. kröfur á einkafyrirtæki og kröfur sem
eru tryggðar með veði í vélum og/eða tækjum fyrir-
tækja, hafa áhættuvogina 100%. Evrópusambandið
gaf út nýja tilskipun 19983 þar sem fyrri tilskipun var
endurbætt og m.a. tekið aukið tillit til markaðs-
áhættu.
Gagnrýni á reglurnar
Margvísleg gagnrýni hefur komið fram á reglurnar
sem settar voru 1988. Við sumu hefur verið brugðist
og m.a. voru reglurnar endurbættar nokkrum sinnum
til að koma til móts við nokkur gagnrýnisatriði.
Meðal þess sem gagnrýnt hefur verið eru eftirfarandi
atriði:
• Áhættumat miðast að mestu við eina tegund
áhættu, greiðslufallsáhættu, en að litlu leyti við
markaðsáhættu. Annarri áhættu, svo sem vaxta-
áhættu (í lánabók), rekstraráhættu, lausafjár-
áhættu, lagalegri áhættu og áhættu af slæmu orð-
spori eru lítil sem engin skil gerð, jafnvel þótt þær
geti haft mikil áhrif í bankastarfsemi.
• Áhættuflokkunin er mjög gróf og gefur ekkert
svigrúm til fínstillingar.
• Bankar hafa með ýmsum ráðum komist framhjá
áhættumati, t.d. með því að setja skuldabréf í sjóð
2. CAD = Capital adequacy directive: Tilskipun frá Evrópusambandinu. 3. Tilskipun ESB 98/31/EC.