Peningamál - 01.02.2000, Síða 56

er að eftirlitsaðilar víða um heim tækju sig saman um
einhvers konar leiðbeinandi aðferðir við innra mat.
Aðrar aðferðir
Aðrar aðferðir eru nefndar í tillögum nefndarinnar en
þær eru þó ekki útfærðar nánar, t.d. notkun líkana
sem meta eiga skuldaraáhættu, viðurkenning á ýms-
um tæknilegum aðferðum sem hægt er að nota til að
draga úr greiðslufallsáhættu, mat á annars konar
áhættu, t.d. vaxtaáhættu (í lánabók), markaðsáhættu,
rekstraráhættu, orðsporsáhættu og lagalegri áhættu.
Einnig er nefnt að hugsanlega ætti að taka tillit til
markaðsviðskipta bankanna sem ekki er tekið tillit til
þegar eignir þeirra eru metnar.
Gagnrýni
Fjölbreytt gagnrýni hefur komið fram á tillögurnar
og hefur hún beinst að almennum þáttum, svo sem
því að það sé lokaður klúbbur ríkra þjóða sem ákveði
reglur fyrir alla óháð aðstæðum, en einnig hafa kom-
ið fram ýmsar sértækar athugasemdir.
Almenn gagnrýni
Tillögurnar sem fram eru komnar eru eins og fyrr
unnar af Basel-nefndinni um bankaeftirlit sem sam-
anstendur af fulltrúum G10-landa. Lönd sem ekki
teljast til þess hóps hafa gagnrýnt að þau hafi ekki
beina aðild og því geti myndast ósamræmi í kröfum
þar sem ekki er tekið tillit til aðstæðna minni landa.
Lönd utan OECD fagna því hins vegar almennt að
leggja eigi niður núverandi viðmiðun um að OECD-
aðild veiti lægstu áhættuvog. Það er einnig gagnrýnt
að tillögurnar eru miðaðar við stóra alþjóðlega banka
en reynslan kennir að þeim er ekki síður beitt gagn-
vart minni bönkum. Með því að semja reglurnar með
hliðsjón af allri bankaflórunni mætti leysa ýmis
vandamál sem upp koma þegar beita skal reglunum
gagnvart minni bönkum.
Gagnrýni á að nota mat alþjóðlegra matsfyrirtækja
Háværust hefur gagnrýnin orðið á að nota skuli mat
alþjóðlegra matsfyrirtækja sem grundvöll áhættu-
voga banka, ríkja og fyrirtækja. Bent hefur verið á
fjölmörg atriði sem athugaverð þykja: Matsfyrir-
tækin bera enga ábyrgð gagnvart yfirvöldum eða
eftirlitsaðilum og kæmust í lykilaðstöðu sem ekki er
víst að þau kunni með að fara né hafi áhuga á. Í raun
væri verið að framselja skyldur eftirlitsaðila til
óháðra aðila sem enga ábyrgð bæru á gerðum sínum
eða aðferðum. Aðferðir þeirra og mat reyndist t.d.
mjög illa í Asíukreppunni 1997 eins og sjá má í töflu
2 og í ramma hér á síðunni. Hætta er einnig talin á að
mat slíkra fyrirtækja gæti aukið á sveiflur í efnahags-
kerfinu og latt til aðgerða sem gætu dregið úr slíkum
sveiflum. Þannig gæti lækkun á einkunn eins banka
þýtt að aðrar bankastofnanir yrðu skyndilega að auka
eigið fé sitt. Þetta gæti komið á óheppilegum tíma
(þ.e. þegar meiri þörf væri á óbreyttri stefnu í útlán-
um í stað þess að verulega væri þrengt að þeim), þótt
augljóst sé að eigið fé þurfi að vera nægilegt til að
mæta áhættunni. Hættan á því að allir aðrir bankar
leituðu samtímis útgönguleiðar (með samdrætti í
útlánum eða harðari innheimtu lána sem hefðu háa
áhættuvog) gæti einnig haft mjög neikvæð áhrif á
efnahagslífið. Það er einnig álit sumra að þótt ein-
kunnir matsfyrirtækja hefðu verið notaðar sem
áhættuvogir í suður-kóreönskum bönkum fyrir
kreppuna 1997 hefðu þeir samt sem áður ekki byggt
upp eigið fé til að mæta hugsanlegum efnahagserfið-
leikum. Þjónusta matsfyrirtækja hefur mest verið
notuð í Bandaríkjunum og því gætu bankar þar náð
samkeppnisforskoti á banka í öðrum löndum. Þá er
það einnig álitamál hvort nota eigi einkunnir mats-
fyrirtækjanna í þeim tilvikum þegar þau hafa metið
ríki eða banka þótt ekki hafi verið óskað eftir slíku
mati. Einnig er það vandamál ef einkunnum mats-
fyrirtækja ber ekki saman eins og t.d. einkunnum
Standard & Poor's og Moody's á langtímaskulda-
bréfum íslenska ríkisins. Í því tilviki gætu mismun-
andi einkunnir haft áhrif á lánskjör íslenska ríkisins.
Síðan verður það vafalítið endalaust deiluefni hvern-
ig meta eigi ólíka flokka einkunna til áhættuvoga, t.d.
af hverju er A+ með 20% áhættuvog? Í sumum
tilvikum kann sú aðferðarfræði sem sett er fram í
tillögum Basel-nefndarinnar einnig að leiða til þess
að það geti verið hagstæðara fyrir banka að láta ekki
meta sig.
PENINGAMÁL 2000/1 55
„Í stað þess að reynast mikilvægt óháð stöðugleikaafl,
var hegðun matsfyrirtækjanna ekki óáþekk hegðun mik-
ils meirihluta markaðsaðila“ (IMF International Capital
Markets Report 1999)