Skírnir - 01.01.1948, Side 214

208
Ritfregnir
Skírnir
hvers vegna sett eru þáttatengsl sem þessi: „Unlike Gottormur J.
Guttormsson, Jóhannes P. Pálsson was born in Iceland“ (bls. 245).
— í bókinni er ekki mikið um verulega fjörspretti, en þeim mun
meira af skýrleik og skynsemi, og mér þótti hún skemmtileg af-
lestrar.
Hér að framan hefur ýmislegt verið fundið að riti Stefáns Ein-
arssonar, og einhverjir lesendur kynnu nú að ætla, að ég teldi það
meingallað verk og misheppnað. Ég tel það að vísu gallað, en allt
um það mikils virði. Ég hefði alls ekki haft fyrir því að skrifa þenn-
an ritdóm, ef mér hefði ekki þótt mikið til bókarinnar koma á
marga lund. Það verður jafnan svo um ritdóma, að lengstum er þar
dvalizt við það, sem aðfinnslu- og athugavert virðist, en lokið á
hitt fáeinum almennum viðurkenningarorðum, sem rétt þykir sagt
og vel gert, þótt það sé margfalt meira. Umsögnin veitir því aðal-
lega neikvæða og þar með alranga mynd af riti því, sem um er f jall-
að. Það mun fæstum vera Ijóst, hvílíkt þrekvirki Stefán Einarsson
hefur færzt í fang með því að ráðast í þetta verk, að mestu ein-
angraður frá íslendingum. Hann hafði að vísu góðan bókakost í
safni Fiskes í Cornellháskóla, en örfáir voru þeir íslendingar á
hans slóðum, sem rætt gátu við hann að gagni um verkefni hans og
orðið honum örvendur í starfinu. Sá maður er mikill af sjálfum sér,
sem getur þannig unnið að erfiðu og vandasömu ígripaverki í nær-
fellt tvo áratugi einn saman, lítt studdur af öðrum. Og hið full-
gerða verk hefur margt til síns ágætis. Það er unnið af virðingu
fyrir verkefninu, af alvöru og elju. Það hefur til að bera miklu
meiri fróðleik um viðfangsefni sitt en saman er kominn á nokkr-
um einum stað öðrum. Það er yfirleitt skýrt að hugsun og fram-
setningu, sums staðar skarplegt, víðast hvar skynsamlegt. Og þarna
er sköpuð samfelld saga og á köflum reist frá grunni. Þótt sú bygg-
ing muni varla standa óbreytt um alla framtið, eru þarna ýmsir
máttarviðir og einkum mjög margir einstakir hleðslusteinar, sem
koma munu að miklu og góðu haldi við endurreisn þessa musteris
íslenzkra mennta. Og aldrei yrði það reist, ef engir hæfust þar
handa. Þar erum við einmitt komin að höfuðgildi þessarar bókar,
sem sé því, að hún var skrifuð, að slepptum öllum kostum hennar
öðrum. Hér er riðið á vaðið — bæði af djörfung og gaumgæfnL
Framtak þessa ötula manns er í senn fengur og örvun öllum unn-
endum íslenzkra fræða. Auk alls þess, sem hér er beinlínis lagt til
málanna, hlýtur lestur svo mikils og auðugs rits að vekja með
mönnum margs konar hugleiðingar, bæði um einkenni einstakra
höfunda og um bókmenntaþróunina í heild sinni. Jafnvel þar sem
lesandinn er ósammála um dóma, kann hann að sjá efnið i nýju
Ijósi, og þar sem honum þykir samskipan höfunda vafasöm, getur
margt skýrzt við að sjá þá í nýrri afstöðu hverja til annarra. Bók
Stefáns Einarssonar er því á margan hátt fengur og frjógjafi ís-