Skírnir - 01.09.1994, Page 22

292
KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
SKÍRNIR
sér tilefni, eða eins og Sigurður Nordal orðar það svo skemmti-
lega: sest „á þau tilefni, sem við hendina eru, eins og hrævareldar
á siglutré, en svo lítur út eins og siglutrén hafi framleitt logann."27
Þetta breytir þó hvorki því að án „siglutrés" verður „hrævar-
eldurinn" aldrei að geðshræringu, né hinu að geðshræringin, svo
sem reiði mín við máginn í dæminu að ofan, er jafnraunveruleg
þó að orsökin hafi verið einhver allt önnur en hegðun hans sjálfs.
Það væri blekking ef ég segði við hann daginn eftir að ég hefði
ekki raunverulega verið reiður heldur svefnlaus. Eg var reiður.
Hins vegar gæti ég beðið hann afsökunar með því að kannast við
að reiði mín hafi verið dstæðulaus eða óviðeigandi (sjá kafla 5):
„Vitaskuld var ekkert athugavert við að þú mættir góðglaður í
veisluna; þarna var hvort eð er annar hver maður í kippnum."
Jafnvel í þeim meirihluta dæma þar sem hrævareldsskýring Nor-
dals á ekki við - þar sem viðfang geðshræringarinnar og orsök
haldast raunverulega í hendur - er hæpið að halda því fram að
þau séu eitt og hið sama. Ef til vill tek ég eftir því morguninn eftir
veisluna góðu að bíllinn minn er horfinn og kenni umsvifalaust
mágnum um að hafa stolið honum. Eg fyllist reiði og viðfang
reiði minnar er afbrot mágsins. Hafi hann í raun stolið bílnum má
virðast sem orsökin jafngildi viðfanginu (hér: afbrotinu); en
hyggjum þá að því að skjátlist mér um þátt mágsins í hvarfi bíls-
ins er viðfang reiðinnar áfram hið sama (meint afbrot mágsins) en
orsökin önnur, þ.e.a.s. sú að ég held að mágurinn hafi stolið bíln-
um. Atvik, svo sem bílstuldur, sem ekki hefur átt sér stað getur
að sjálfsögðu ekki verið orsök neins.28 Þar með sjáum við að
Ágúst hafði sem oftar á réttu að standa: tilefnið er alltaf í vissum
skilningi „andlegt" og persónubundið, andstætt orsökinni.
Hugleiðingar af því tagi sem hér hafa verið fram bornar urðu
stofninn að svokölluðum vitsmunakenningum er bylt hafa hug-
myndum manna um geðshræringar síðustu tvo til þrjá áratugi.
Vitsmunakenningarnar, sem settar voru fram af heimspekingum,
leystu þannig úr læðingi staðnaða umræðuhefð innan sálarfræð-
27 Einlyndi og marglyndi, bls. 120.
28 Sjá Robert C. Solomon, The Passions, bls. 183.