Skírnir - 01.09.1994, Síða 62

332
MAGNÚS DIÐRIK BALDURSSON
SKlRNIR
honum og ef lífið er tilgangssnautt er það nóg til að leiðindi komi
UPP'^
A hinn bóginn eru leiðindi sem veita tímanum sjálfum bein-
línis athygli bersýnilega verri. Tilgangssnautt líf kallar fram leið-
indi. En tilgangsleysið dregur hugann ekki einungis að tímaferl-
inu, heldur dregur það á endanum athyglina að tímanum sjálfum.
Tóm tilvistarinnar hefur svo að segja tilhneigingu til að drekka í
sig tíma. En ef tíminn er á annað borð farinn að láta á sér kræla
leiðir vitundin um hann til þess að lífið glatar enn frekar merk-
ingu. Ágengni tímavitundarinnar og tilgangsleysi lífsins mynda
ömurlega hringiðu: Tilgangsleysi lífsins knýr okkur til að hugsa
um tímann og hugsunin um tímann - hinn „króníska" tíma, sem
forngrískar goðsagnir herma að éti börnin sín - eykur tilgangs-
leysið, því tíminn er í sjálfum sér tilgangslaus og hann grefur
okkur undir tilgangsleysi sínu. Leiðindin eru hluti af miklu um-
fangsmeiri tilgangsleysisreynslu sem á sér langan sögulegan að-
draganda, um leið og sérstaða þeirra felst í að uppgötva tilgangs-
leysi tímans svo að segja í ljósi þessarar yfirgripsmiklu tilgangs-
leysisreynslu, með þeim hætti að reynslan af tilgangsleysi tímans
magnar upp tilfinninguna um almennt tilgangsleysi lífsins.
2. Við mennirnir erum ekki aðeins staddir í tíma eins og hlut-
irnir, heldur höfum við jafnframt vitund um tímann og stöðu
okkar í honum. Af þessari einföldu staðhæfingu um samband
tíma og tímavitundar hljótum við að segja það sama og um sam-
bönd yfirleitt, að það sem við höfum samband við verður að vera
fyrir hendi á undan sambandinu, því að öðrum kosti hefðum við
ekkert til að hafa samband við. Um leið orkar líkingin við „sam-
band“ nokkuð tvímælis, því hún gefur í skyn að tímavitundin sé
óháð eða a.m.k. aðskiljanleg frá tímanum. Réttara væri að segja
að tíminn sé ekki aðeins upprunalegri en öll vitund um hann,
heldur er hann um leið innsta lögmál vitundarinnar sjálfrar -
jafnvel enn frekar en rúmið. Því tíminn ríkir ekki aðeins um-
hverfis og yfir okkur, heldur einnig í og gegnum okkur. Þetta má
ljóslega sjá á æðsta stigi tímavitundarinnar, sem er ígrunduð
hugsun um tímann: Þegar við hugsum um tímann kann í fljótu
bragði að virðast sem við séum yfir hann hafin. En hugsunin um