Skírnir - 01.09.1994, Síða 67

SKÍRNIR
HEIMSPEKI LEIÐINDANNA
337
ur á því að allar þrjár tímavíddirnar fölna og verða merkingar-
lausar frammi fyrir línulega tímanum, sem líkt og holar þær að
innan og étur sig í gegnum þær? Vissulega má leita skýringarinn-
ar í sambandinu á milli leiðinda og tilgangs. Tóm samtíðarinnar,
sem fortíðin og framtíðin draga dám af, er tilgangstóm. En það
má allt eins svara þessum spurningum með hliðsjón af tímanum. I
því augnamiði kemur að gagni bókarkorn sem þýski sálfræðing-
urinn W.J. Revers ritaði árið 1949 og ber heitið Sálfræði leiðind-
anna. I sem fæstum orðum sagt er það skoðun Revers að í leið-
indunum blasi veröldin við okkur í ljósi „eilífrar endurkomu hins
sama“, svo notuð sé fræg líking Nietzsches. Fortíðin er dauð sök-
um þess að hún hefur aldrei fært okkur neitt nýtt, nútíðin er tóm
því í henni endurtekur sig alltaf hið sama, og framtíðin lætur
okkur afskiptalaus vegna þess að hún birtist einungis sem fram-
hald ferlisins þar sem allt endurtekur sig endalaust:
Að vísu skiptir vitundin um viðföng. En öll viðföng vitundarinnar eru
alltaf eins, og þar sem framtíðin færir einnig alltaf það sama - eintóma
marklausa hluti - er skeytingarleysi leiðindanna örvænting um framtíð-
ina.36
I rannsókn sinni gengur Revers út frá veraldarskyn]\i\i leiðind-
anna - sem einna helst mætti lýsa með orðum spámannsins: „ekk-
ert er nýtt undir sólinni" - og rekur þau síðan aftur til huglægra
forsenda veraldarskynjunarinnar í mannverunni. Forsendan fyrir
því að veröldin geti virst með öllu viðburðasnauð er forvitni eða
öllu heldur nýjungagirni mannverunnar. Einungis sá sem girnist
hið nýja getur orðið fyrir þeim vonbrigðum að upplifa ekkert
nýtt. Við þetta sjónarhorn er einkum athyglisvert að það veitir
innsýn í hvatagrunn tilfinningalífsins.37 Þegar á allt er litið er sú
sérkennilega innri mótsögn leiðindanna að vera nokkurs konar
36 W. J. Revers, Die Psychologie der Langeweile, Meisenheim a. Glan, 1949, bls.
58.
37 Vissulega ber að fara varlega með hugtök eins og „hvatir" og er hér alls ekki
ætlunin að tala máli einhvers konar lífsálarfræðilegrar kenningar um „frum-
krafta“. Þegar ég tala um hvatir meina ég einfaldlega þarfir í víðustu merkingu
og með hvatagrunni tilfinninganna á ég við að í vissum skilningi má ugglaust
rekja allt tilfinningalíf okkar til þarfanna.