Skírnir - 01.09.1994, Side 114

384
BJARNI F. EINARSSON
SKÍRNIR
um verkum Scheteligs og verki Kristjáns Kuml og haugfé. Báðir
komust að sömu niðurstöðum varðandi skyldleika íslenskra
kumla við grafir frá Rogalandi í Suðvestur-Noregi, þó að sá
skyldleiki sé ansi langsóttur. Um önnur svæði, t.d. norðar í Nor-
egi, var ekki að ræða, því að á þeim tíma voru nánast engin kuml
þekkt á þeim slóðum. Norskir fræðimenn töldu þá, og sumir
reyndar enn, að uppruna búsetunnar í Norður-Noregi væri að
leita í Rogalandi og landnám norrænna manna á bresku eyjunum
hafi haft sama uppruna (sjá Myhre og Myhre 1972). Þannig varð
Rogaland miðpunktur alls bæði í Noregi, á bresku eyjunum og á
Islandi. Astæðan var ekki raunveruleikinn, heldur sú einfalda
staðreynd að mest fannst í Rogalandi (sjá nánar Bjarna F. Einars-
son 1994).
Enginn þeirra Islendinga sem hér hafa verið taldir upp, fyrir
utan Kristján sem tók þátt í fornleifarannsókn á Grænlandi árið
1937, aflaði sér reynslu erlendis í fornleifarannsóknum og tel ég
að það hafi sett ákveðinn svip á þær fornleifarannsóknir sem þeir
stóðu að síðar. Allir voru þeir sannir fulltrúar sagnahyggjunnar
og vísuðu veginn inn í nútímann, þar sem sagnahyggjan heldur
velli. Sem dæmi um sagnahyggju nú á tímum má nefna hugmynd-
ir manna um notkun jarðhýsa hér á landi (Guðmundur Ólafsson
1980, Þór Magnússon 1973), um búskaparhætti, uppruna og flest
það sem við teljum okkur vita um upphaf byggðar í landinu.
Hugmyndir Sveinbjarnar Rafnssonar, prófessors og formanns
fornleifanefndar árin 1990-94, um fátækleika íslenskra fornleifa
eru einnig afurðir sagnahyggjunnar, en ég mun víkja að þeim síðar.
Annarskonar dæmi um sagnahyggju er gerð Þjóðveldisbæjar-
ins í Þjórsárdal. I þeirri byggingu ríkir mikil rómantísk trú á
glæsileika fortíðarinnar, eins og hún kemur okkur gjarnan fyrir
sjónir í Islendingasögunum. Þar er hátt til lofts og skreytingar
miklar. Gaflar rísa þar tignarlegir og þráðbeinir um fjögurra
metra háir og gætu þeir verið að segja okkur að áður hafi meira
að segja torfið verið betra til húsagerðar en síðar varð.
Það má ekki gleyma því að sagnahyggjan er fullkomlega eðli-
legur þáttur í íslenskri fornleifafræði eins og hún hefur þróast.
Hún á tilurð sína að þakka þeirri staðreynd að á Islandi var forn-