Skírnir - 01.09.1994, Page 120

390
BJARNI F. EINARSSON
SKlRNIR
Árið 1990 tóku ný þjóðminjalög gildi og í framhaldi af þeim
tók svokölluð fornleifanefnd við allri leyfisveitingu til fornleifa-
rannsókna á Islandi. Þá um sumarið urðu allsnarpar umræður um
störf nefndarinnar og birtist sú umræða á síðum dagblaða lands-
ins. Dr. Sveinbjörn Rafnsson prófessor var formaður nefndarinn-
ar frá upphafi og þar til að ný lög tóku gildi þann 1. júlí 1994. Var
hann því einn allra valdamesti einstaklingur á þessu sviði á Islandi
þetta tímabil. Því er vert að líta aðeins á tengsl hans við fornleifa-
fræðina áður en ég geri að umtalsefni skoðanir hans á hinni efnis-
legu arfleifð landsins eins og þær birtust í áðurnefndri fjöl-
miðlaumfjöllun.
Sveinbjörn lauk fil. kand. prófi í forsögulegri fornleifafræði
við Háskólann í Lundi árið 1968 og stuttu síðar í miðaldaforn-
leifafræði við sama háskóla. Hann sneri sér síðan að sagnfræði og
lauk doktorsprófi í þeirri grein 1974. Viðfangsefni Sveinbjarnar
var Landnámabók. Sveinbjörn hefur verið prófessor í sagnfræði
við Háskóla Islands frá árinu 1980.
Árin 1968-72 tók Sveinbjörn þátt í nokkrum fornleifarann-
sóknum áður en hann sneri sér að sagnfræðinni. Að Sámsstöðum
stjórnaði hann rannsókn sem var einhver nákvæmasti uppgröftur
sem þá hafði farið fram á Islandi, bæði hvað gröft, teikningar og
úrvinnslu varðar. Var nánast í fyrsta sinn gerð grein fyrir aðferð-
um þeim sem notaðar voru og voru þær mjög í anda þess sem
tíðkaðist erlendis. Því er varla hægt að segja að Sveinbjörn hafi
haldið hefð sagnahyggjunnar á lofti í þessum efnum. Uppgröftur-
inn að Sámsstöðum varð því miður ekki mörgum til eftirbreytni
síðar sem verður að teljast afar athyglisvert. Loksins þegar alís-
lensk rannsókn fór fram, sem stóðst samanburð við rannsóknir í
nágrannalöndum okkar, olli hún engum viðbrögðum hér á landi.
Nú er ekki ætlunin að fara nánar út í störf Sveinbjarnar né
fornleifanefndar hér, heldur ræða sérstaklega skoðun formanns-
ins á því hve íslenskar fornleifar séu fáar og fátæklegar, sem ég tel
í stuttu máli vera varhugaverða og beinlínis villandi. Um mitt ár
1990 stóð nokkur styr um leyfisveitingu til amerískra fornleifa-
fræðinga sem vildu grafa hér á landi og voru nokkur viðtöl tekin
við Sveinbjörn Rafnsson vegna þessa máls í fjölmiðlum. Einnig