Skírnir - 01.09.1994, Síða 141

SKÍRNIR
SKAPANDI ENDURTEKNING
411
hagsmunum, þá eru það sameiginlegir hagsmunir mannkyns eða
með orðalagi Kants: hagsmunir skynseminnar sjálfrar. Alfrjáls
beiting skynseminnar á hinu opinbera sviði gengur í eðli sínu
gegn hvers kyns sérhagsmunabundnum sjónarmiðum innan
þjóðfélagsins. Síðari ástæðan tengist einnig hugsjón hinnar gagn-
rýnu skynsemi um fullkomið frelsi. Hin frjálsa, fræðilega hugsun
ógnar viljandi og óviljandi þeim sem taka til máls á hinum opin-
bera vettvangi vegna þess að hún er jafnan tilbúin að efast um alla
siði og reglur sem gilda á hinu opinbera sviði. Frjáls notkun
skynseminnar virðist þannig vera í sjálfu sér óbundin hefð-
bundnum og föstum reglum þeirra stofnana sem standa undir
hinu opinbera sviði.
IV
Að þessu leyti hefur ekkert breyst frá því á 18. öld. Hugsjón
hinnar gagnrýnu skynsemi er fullkomið frelsi til að vega og meta
hlutina: Hún getur ekki - vilji hún vera sjálfri sér trú - lotið nein-
um utanaðkomandi reglum eða valdi. Hún verður ævinlega sjálf
að setja eða viðurkenna reglurnar að sínu eigin frumkvaði og
hún hefur ekki leyfi til að lúta öðru yfirvaldi en rödd sjálfrar sín.
Um leið og hin frjálsa skynsemi tekur til máls á hinum opinbera
vettvangi fer hún, ef svo má segja, að ráðskast með hann. Og þar
með fer hún að endurskipuleggja þjóðfélagið í heild sinni. Bylt-
ingin vofir yfir.
Nái slík bylting fram að ganga jafngildir það því að frjáls beit-
ing skynseminnar hafi gert mönnum kleift að endurskapa for-
sendur stjórnmála og opinberra ákvarðana. Ákvarðanir stjórn-
valda verði fullkomlega rökvísar og í þágu almannaheillar og allir
hagsmunaárekstrar verði leystir eftir öruggum leiðum fræðilegrar
skynsemi. Almenningur væri laus úr fjötrum fordóma og hefð-
bundinnar menningar og á öllum sviðum mannlífsins væri verið
að innleiða reglur í anda gagnrýninnar hugsunar í stað hefðbund-
inna siðvenja. I stað hjátrúar og hleypidóma væri komin skýr og
örugg aðferð við að hugsa af skynsamlegu viti um hvaðeina,
skipuleggja framleiðslu og viðskipti, greiða úr samskiptaörðug-
leikum fólks, ala börnin upp til þátttöku í öguðu lýðræðisþjóðfé-
lagi og þar fram eftir götunum.