Skírnir - 01.09.1994, Blaðsíða 153

SKÍRNIR
AÐ SYNGJA Á ÍSLENSKU
423
ið sem ber stuðul geri það af eigin mikilvægi. Þvert á móti finnum
við að orðið er þarna vegna taktsins. Merkingin verður að andlagi
sem bætt er við ljóðstafinn, en andlagið verður heldur upplýs-
ingasnautt þegar við finnum hversu háð það er frumlaginu, hljóð-
inu sem á að hefja orðið.
Þriðja meinsemd stuðlareglunnar er að hún útilokar oftast að
notaðir séu aðrir stuðlar en þeir sem mynda eiga þrenninguna
föstu. Vandasamt er að nota lárétt stuðlasambönd að auki við þá
venjulegu því þau geta spillt fyrir þeim. Því skal ekki neitað að
stundum fá ljóðstafir raunverulegan kraft við samruna efnis og
hljóms, en eftir sem áður dregur úr gildi stílbragðsins að það
skuli heyrast í sama rytma jafnt áður sem eftir.
Tilbrigði við línuna eru af tvennu tagi. Annað er forliðurinn
sem oft stendur framan við fyrsta ris. Hitt er að eitt veikt atkvæði
er tvöfaldað án þess að stöðu risanna sé raskað, þannig að í stað
eins tvíliðarins stendur þríliður. Þessu ber ekki að líkja við það
þegar tvö stutt atkvæði komu í stað þess langa í fornum brag,
enda geta nú stutt atkvæði ekki staðið undir áherslu. I nótnaskrift
er munurinn skýr. Ef tvíliðurinn lítur þannig út: J j er samruni
veiku atkvæðanna í ferskeytlu þannig: j J"J en býti langs fyrir tvö
stutt í fornkvæðum þannig J JJ.39 Þannig veikja hvorki forliðurinn
né samruninn grunnslagið og er vafamál hvort þeir geta talist
raunveruleg tilbrigði við rytma línunnar. Líklega er frekar um að
ræða svigrúm í því hvernig mál er fellt að hættinum, af sama tagi
og t.d. leyfi til að fella brott sérhljóða, en hættinum sjálfum og
takti hans verður ekki haggað.
Þegar háttur ferskeytlunnar er skýrður víkur talinu jafnan að
bragliðunum og skipan þeirra, eins og í hrynbundnum brag væri.
Hér var hún nefnd áherslu-hrynbundin, en sannast er að hún
greinist í mikilvægum atriðum frá venjulegum hrynbundnum brag.
I hrynbundnum brag er lengdarmunur á tví- og þríliðum. Þrjú
frumgildi mynda tvíliðinn (2+1, tvö eru í langa atkvæðinu og eitt
í því stutta) en í þríliðnum eru þau fjögur (2+1+1).40 Eins og að
39 í fornkvæðunum tíðkast bæði samruninn (e. ,,neutraIisation“) og býtin (e.
„cohesion").
40 Orðið „frumgildi" er hér þýðing á alþjóðlega bragfræðiorðinu mora sem á við
um smæstu rytmaeiningu bragarins.