Skírnir - 01.09.1994, Page 178
448
ATLI INGÓLFSSON
SKÍRNIR
Eins og annað sem greina má í aðferð skálds má einu gilda hversu
meðvitað þetta er. Allt það sem setur svip á ljóðið heyrir til að-
ferðinni.
Hér er komið að svo umfangsmiklu rannsóknarefni að ég get
aðeins tæpt á fáeinu því sem fyrst grípur í hljómnum, og læt liggja
milli hluta hvað af því er merkilegra en annað.
Oft hefur verið bent á sérhljóðanotkun Jónasar. Tökum dæmi
af upphafi Islands þar sem risatkvæðin bera sérhljóðin í a ó a í ó,
og fyrsta orð annarrar línu, „hvítr", styrkist af sambandinu við
þennan hljóm. A efnisskilunum við 17. línu („Það er svo bágt“
o.s.frv.) verður a um stund fyrirferðarmikið á bragrisunum: a á a
a ö u / a a a e o ei, og fléttunni lýkur á spegilmyndaðri spurning-
unni „Hvað er þá orðið okkar starf" [a o o a). I línum 7-8 („Þá
komu feðurnir frægu“ o.s.frv.), auk „rímsins" milli „þá-feð“ og
„frjáls-hetj“ (á-e, á-e) eru tvíhljóðar mjög í forgrunni. Þeir eru í
sjö af tólf áhersluatkvæðum: á e œ á e ó / au y a i x ei, og greina
hendinguna að þessu leyti frá öðrum.
I upphafi Gunnarshólma, þar sem sumir hefðu talið nóg að
mynda endarím á hljóðinu ei, hljómar það þrisvar að auki við
rímorðin:
Skern yfir landi sól á sumarvegi
og silfurbláan Ey/afjallatind
gullrauðum loga glæsti seznt á degi
Samhljómurinn dregur því ekki einungis úr þyngd stuðlanna,
vegna hans fellur endarímið jafnframt þýðlegar að byggingunni.
Hvað hafa rím og stuðlar ekki oft verið notuð eins og til að flikka
upp á óskapnað í stað þess að falla þannig inn í heildina?
Samhljóðarnir taka jafnvel meiri þátt í myndun hljómsins en
sérhljóðarnir, en oft eru margir möguleikar á að túlka hljóm-
svæðið. Til að mynda er augljóst hvernig ld-samstæðan tengir
þrjú orð í upphafi Islands: Farsæ/úa-hagsæ/úa-forna/úar, en
freistandi er að tengja þau jafnframt öðrum samböndum með
hljóðinu 1, ísland og frelsið, því ef að er gáð þurfum við öll fimm
skiptin að mynda sömu hljóð: Erfitt er að bera fram „Island“ án