Skírnir - 01.09.1994, Side 180

450
ATLI INGÓLFSSON
SKÍRNIR
bágt að standa í stað“ eins og honum verði meira niðri fyrir í
þessum hluta ljóðsins.55
En það er í Gunnarshólma sem braghléð er ráðandi í mótun
söngsins. Sem fyrr segir er vísuorðið dregið af ellefukvæðu lín-
unni sem notuð var í margs konar kveðskap allt frá tíð Dantes. I
Gunnarshólma myndar hún fyrst tersínu eins og í La Divina
Commedia, en síðan annað ítalskt form, ottava rima, í niðurlag-
inu.56
Ellefukvæða línan hefur verið notuð á margan hátt og birst í
ýmsum afbrigðum, og erfitt er að lýsa henni svo algilt sé. Við get-
um þó haft eftirfarandi í huga: 1) Hún er samstöfubragur og skil-
greinist því frekar af fjölda atkvæðanna en áherslum, og innan
hennar geta áherslur staðið á ótal vegu. 2) Þó er ein áhersla sam-
eiginleg öllum línum og fellur á tíunda atkvæðið. 3) Línan þarf
ekki að bera 11 atkvæði og nægir að áherslan á 10. atkvæði heyr-
ist til að línan teljist fullskipuð. Eins getur hún haft 12 atkvæði
séu þau tvö síðustu létt. 4) Notkun braghlés er mjög misjöfn eftir
skáldum, þótt fræðilega sé það talið línunni eiginlegt. Þar sem
þess gætir er það oftast eftir 5. eða 7. atkvæði. Braghlé geta þó
verið fleiri en eitt í línu.
Innan þessa ramma myndast fjórar ólíkar línur í Gunnars-
hólma. Þær eiga allar sameiginlegt að áherslur falla á 4. 6. 8. og 10.
55 Til gamans má geta þess að á einum stað virðist textinn ekki falla strangt tekið
að grindinni. Það er í 13. línu, þar sem einn bragliður ber fjögur atkvæði:
„þingi, er við“. Þó er tvennt sem réttlætir þetta. Bæði er, að braghléð skiptir
liðnum í miðju svo minna ber á þrönginni, og að fræðilega séð má gera grein
fyrir sérhljóðunum beggja vegna hlésins sem samruna í eitt hljóð, þannig að
braghléð stendur í raun í miðju hljóði, en mörg skáld lögðu sig einmitt eftir
þessu.
56 Að hætti Dantes signir Jónas formið með tölunni 33, þótt kvarðinn sé hér
smærri en í ítalska verkinu. í hverjum hinna þriggja hluta kómedíunnar eru 33
kviður (jafn margar atkvæðunum í einu tersínuerindi) en tersínuhluti Gunn-
arshólma skiptist í tvo hluta sem hvor er 33 línur, eða 11 tersínur, þannig að
talan 11 myndar formið jafnt lárétt sem lóðrétt, eða talan 33 myndar formið
jafnt í stóru sem smáu. Mér er ekki kunnugt um hvort Jónas hefur haft eitt-
hvert fordæmi að því að bæta átta lína erindum við tersínuflokk, en stærð-
fræðin hefur augljóslega sitt að segja þar eins og í fyrri hlutanum (tersína (3) +
ottava rima (8) = ellefukveða (11)).