Skírnir - 01.09.1994, Page 218
488
ÁLFRÚN GUNNLAUGSDÓTTIR
SKÍRNIR
[...] um leið og örlar á viðleitni til að merkja eitthvað (eitthvað sem
stendur utan við listina), fara bókmenntirnar að hörfa, gufa upp.6
Hér birtist í nýjum búningi hugmynd Flaubert þess efnis að hver
skáldsaga sé sjálfstæð „lifandi" eining.
Nú kynni einhver að fýla grön og sjá fyrir sér „listina listar-
innar vegna". Og hefur sá hinn sami að vissu marki rétt fyrir sér,
þó að allt sé þetta flóknara. Margir skáldsagnahöfundar samtím-
ans sverja fyrir að verk þeirra flytji einhvern „boðskap." Þeir vita
sem er að einfaldur boðskapur sem höfðar til „vandamála“ tiltek-
ins tímabils úreldist fljótt. Þar með er ekki sagt að höfundar stíli
upp á að verk þeirra standi um eilífð alda. Þeir vita eins og aðrir
að veröldin er hverful, að mennirnir og ekki síst mannanna verk
hrörna og eyðast. Meira að segja Sartre varð tiltölulega snemma
fyrir þessu, en að vísu á það aðeins við um örlítið brot verka
hans. Menn hættu fljótlega að lesa skáldsögur þær sem hann
skrifaði eftir heimsstyrjöldina síðari. Þær skírskota til vanga-
veltna og „afstöðu" á mjög afmörkuðu tímaskeiði, og eru auk
þess dálítið „gamaldags" í sniðum, gagnstætt þeim skáldverkum
sem hann skrifaði fyrir stríð og gleðja enn marga. Enda mörkuðu
þau viss tímamót.
Þótt „boðskapur" eigi ekki upp á pallborðið um þessar mund-
ir, er því ekki að neita að sögur með slíkan varning innanborðs
hafa verið skrifaðar bæði fyrr og síðar. Sem dæmi mætti taka
Birting eftir Voltaire. Segja má að flækingur Birtings og flakk um
Suður-Ameríku og ýmis lönd Evrópu leiði til ákveðinnar niður-
stöðu eða boðskapar. Hann er sá, að til að lifa í ró og spekt, án
lasta og leiða, í félagsskap við aðra, verðum við að rækta garðinn
okkar. Vegna mannlegs ófullkomleika gætum við aldrei lifað í út-
ópíunni (Eldorado), og verðum því að láta okkur nægja vasaút-
gáfu af henni. Garðinn. Að vísu er boðskapurinn mjög almenns
eðlis og þess vegna unnt að teygja hann í ýmsar áttir, en þrátt fyr-
ir það er ég hrædd um að fáir nútímalesendur verði uppnumdir.
6 Alain Robbe-Grillet, Pour un nouveau roman, Paris 1963, bls. 46: „[...] dés
qu'apparait le souci de signifier quelque chose (quelque chose d'extérieur á
l'art) la littérature commence á reculer, á disparaitre."