Skírnir - 01.09.1994, Page 220
490
ÁLFRÚN GUNNLAUGSDÓTTIR
SKÍRNIR
um raunveruleika í skáldskap. Hugtökin sem menn notuðu voru
„trúverðugleiki“ eða „sennileiki.“ Með sennileika var átt við, að í
skáldskap yrði að ríkja visst samræmi innan hvers verks, það yrði
að vera samkvæmt sjálfu sér. Þó svo að um hreina fantasíu væri
að ræða. Verkið átti að vera sennilegt, ekki miðað við raunveru-
leikann, heldur miðað við sjálft sig. Og hefur það sjónarmið aftur
rutt sér til rúms.
Lífsreynsla eða raunveruleiki í skáldskap er tálsýn og blekk-
ing, líkt og margt annað sem honum tilheyrir. Persónur eru ekki
af holdi og blóði, þær eru búnar til úr orðum, þótt að vísu komi
fleira til, og lúta því allt öðrum lögmálum en lifandi fólk, enda
líka gerðar til þeirra allt öðruvísi kröfur. Við ætlumst til að skáld-
uð persóna hagi sér af vissri samkvæmni, jafnvel að hún sé „heil-
steypt“. Auðvitað vildum við að lifandi fólk væri það einnig, en
því miður er það oftast óútreiknanlegt og hin mestu ólíkindatól.
Heimur skáldsögu lýtur eigin kröfum en jafnframt samræmi, sem
tæpast er að finna í lífinu. Heimurinn sá er þar að auki viðráðan-
legri en tætingsleg tilveran. Og gæti það verið ein af ástæðunum
fyrir að við lesum skáldsögur. Allt þetta gerir það að verkum að
fræðimenn neyðast til að stíga varlega til jarðar, þegar þeir nota
skáldskap sem samfélagsheimild. Orð mín má þó ekki skilja sem
svo að skáldskapur svífi einhvers staðar utan og ofan við veru-
leikann. Eins og áður segir er hann hluti af mannlegum veruleika,
sem er ekki alveg það sama og raunveruleiki.
Ég vík þá að skyldum höfundarins. Líkt og öðrum þegnum
landsins getur höfundi blöskrað eða runnið til rifja óráðsía sú
sem uppi veður, eða tómhyggja og tæknidýrkun samtímans. Eins
og aðrir þegnar getur hann tekið sér penna í hönd og skrifað um
þennan vanda, eða annan, í formi greinar eða ritgerðar. Taki hann
hins vegar þessi atriði upp á sína arma og láti þau yfirskyggja
annað í list sinni, til þess eins að koma til móts við lífsvanda eða
þarfir lesenda, er hann að gangast undir eitthvað annað en list-
sköpun. Auk þess má ekki gleyma að skáldskapur mótar, eða
jafnvel „býr til“ lesendur, en ekki öfugt. Þegar Ódysseifur eftir
James Joyce kom fyrst út, og raunar lengi eftir það, þótti mönn-
um verkið ólesandi. Að minnsta kosti ekki á færi nema fárra út-
valdra að komast í gegnum það. En nú er öldin önnur. Og