Skírnir - 01.09.1994, Side 228

498
RÓBERT H. HARALDSSON
SKÍRNIR
yfirborðsfullvissH. Þess vegna ætla ég að ímynda mér að frammi fyrir
mér standi andstæðingur sem fylgist með rökfærslu minni af tor-
tryggni og annað slagið mun ég leyfa honum að skjóta að fáeinum at-
hugasemdum. (29, leturbreyting er mín)
Skot andmælandans verða raunar allmörg og Freud tekst ekki að verjast
sumum þeirra með afgerandi hætti. I þeim tilvikum lætur hann sér nægja
að benda á ýmsar líkur til þess að mönnum farnist betur ef þeir veðji á
vísindi fremur en trúarbrögð.
Freud veit einnig að lesandi hans mun reyna að finna í honum spá-
mann eða leiðtoga, föðurlega fyrirmynd, sem vísi veginn fram á við 0|
hægt sé að reiða sig á. En hann neitar að taka að sér þessi hlutverk. I
niðurlagi bókarinnar Undir oki siðmenningar víkur hann sérstaklega að
þessum þætti:
Eg veit [...] að stefnum [...] sem taldar voru óhagganlegar, hefur verið
ýtt til hliðar og aðrar settar í stað þeirra. Þess vegna hef ég ekki kjark
til að ganga fram fyrir meðbræður mína sem spámaður. Og ég kyngi
ásökunum þeirra um, að ég hafi enga huggun að bjóða: Því að þegar
allt er talið, þá er það það, sem þeir biðja allir um, æstustu byltingar-
menn af ekki minni ákefð en hinir lastvörustu trúmenn. (83)8
Samkvæmt túlkun minni á Undir oki siðmenningar skortir Freud ekki
kjark hér. Það væri fremur merki um skort á hugrekki - og gengi auk
þess þvert gegn meginmarkmiði bókarinnar - ef hann tæki að sér hlut-
verk spámanns eða leiðtoga. Sá sem býr yfir raunverulegum hugarstyrk
skilur að lífslistin er ekki fólgin í því að finna góðan huggara eða sann-
færandi spámann heldur í því að vaxa upp úr þörfinni fyrir slíkar hjálp-
arhellur. „Maður getur ekki verið barn alla tíð; að lokum þarf hann að
ganga út í hið „fjandsamlega líf““ (BT, 65).9
Sálgreining: skáldskapur eða vísindi?
Áður en lengra er haldið í þessum hugleiðingum um bækur Freuds er
rétt að staldra við nokkur andmæli sem „vilja ryðjast fram og rjúfa þráð-
inn“. Mér finnst raunar sem ég heyri í mínum eigin andmælanda sem
8 Og Freud biður lesendur sína afsökunar á því „að hafa ekki reynst þeim betri
leiðsögumaður og fyrir að hafa ekki hlíft þeim við auðn og ógöngum" (74).
9 I tilvikum þar sem ekki er ljóst af samhengi í hvaða ritverk Freuds er vitnað
eru notaðar eftirfarandi skammstafanir: BT: Blekking trúarinnar, UOS: Undir
oki siðmenningar og US: Um sálgreiningu.