Skírnir - 01.09.1994, Page 243

SKÍRNIR
VALD ÁSTARINNAR
513
sem gæti jafnvel hafnað ástleitninni. Þannig breyti þeir kynferðislegri ást
í hvöt sem ekki hafi lengur kynmök eða getnað að markmiði og með því
móti sneiði þeir hjá þeim vonbrigðum sem henni fylgja. Hugmynd
Freuds gæti því hugsanlega verið sú að listin að elska væri vísasta leiðin
til lífshamingju en sú list sé aðeins á fárra færi. Hjá flestum leiði ástin til
vansældar og vonbrigða.
Freud kemur þó strax með sterkar mótbárur gegn hinum kristilega
„fúsleika til allsherjar mannástar“ og ítrekar þær margsinnis síðar í bók-
inni og eykur raunar við þær. Hann telur að menn þurfi að hafa gildar
ástxður fyrir ást sinni og engar slíkar ástæður séu til að elska alla menn.
Sumir menn eigi þvert á móti frekar skilið hatur annarra en ást. Kær-
leiksboðorðið geri þeim sem í raun eru ástarverðir rangt til (44). Freud
bendir á fleiri erfiðleika tengda þessari allsherjar mannást. Hann stað-
hæfir að vandasamt sé að útbreiða slíkan kærleiksboðskap nema í hópum
sem hafi tækifæri til að láta árásargirni sína bitna á þeim sem standa utan
hópsins. „Þegar Páll postuli áður fyrri hafði gert kröfuna um kærleika
meðal allra manna að hyrningarsteini hins kristna safnaðar síns, þá leiddi
óhjákvœmilega af því hið mesta umburðarleysi kristindómsins gagnvart
öðrum þeim, sem fyrir utan stóðu“ (55, leturbreyting er mín). Auk þess
telur Freud að sá sem elski alla menn jafnt setji sig í erfiða stöðu gagnvart
þeim sem hvorki trúa á kærleiksboðorðið né hegða sér samkvæmt því.
Niðurstaða hans er því sú að jafnvel þótt kærleiksboðorð kristinna
manna sé einhver hin sterkasta vörn gegn mannlegri árásargirni valdi það
„jafnmikilli óhamingju og árásargirnin sjálf!“ (81-82).
Hægt er að skýra með öðrum hætti en gert var hér að framan hvers
vegna Freud aðhyllist þessar tvær mótsagnakenndu skoðanir, að ástin sé
árangursríkasta viðleitnin í hamingjuleit en um leið meingölluð. Sam-
kvæmt þeirri túlkun geta allir - en ekki einungis fáeinir dýrlingar - öðl-
ast hamingju í ástinni en þó eingöngu í skamma augnabliksstund. Menn
geta öðlast fullkomna sælu þegar kynferðisleg ást nær hámarki sínu en
slík augnablik eru fá og stundleg í lífi hvers einstaklings. Engu að síður
gefa þau vissa forskrift að hinu alsæla lífi. Finna má margt í ritum Freuds
sem styður þessa túlkun, þ. á m. vangaveltur hans um frummanninn.
Samkvæmt kenningum hans var frummaðurinn hamingjusamari en nú-
tímamaðurinn þar sem hann bjó við hömluleysi í ástamálum en um leið
var hann verr settur þar sem hann naut hamingjunnar einungis um
skamma hríð (55). Sterkustu rökin fyrir þessari túlkun má þó finna ef
skoðaðar eru þær ástæður sem Freud gefur fyrir því að telja ástina í senn
svo meingallaða og árangursríka.
Freud nefnir margt sem getur útskýrt hvers vegna ástin, undir
ákveðnu sjónarhorni, sé vænleg leið til að finna hamingjuna. í fyrsta lagi
snýr ástin ekki baki við umheiminum heldur sækir hamingju í tilfinn-
ingatengsl við það sem er þessa heims. Hún lætur sér heldur ekki nægja
að forðast vanlíðan: „Hún fúlsar við slíkum sultarkosti, en heldur fast