Skírnir - 01.09.1994, Page 254

524
STEFÁN SNÆVARR
SKÍRNIR
spekinnar. Heimspekileg hugsun er órjúfanleg heild, segir Hegel. Sá sem
hyggst fást við frumspeki án þess að pæla í þekkingarfræði eða siðfræði
hugsar „ódíalektískt“ að mati Hegels. Og sá sem ekki hugsar sögulega
gerir sig sekan um kórvillu segir prófessorinn víðlesni. Andlegt eðli
veruleikans verður nefnilega ekki skilið nema menn hyggi að sögu sið-
menningarinnar. Ef til vill má ásaka Hegel fyrir að gera menningarsögu
of hátt undir höfði, tæpast frumspeki.9
Enn hæpnara er að kenna hugspekinginn þýska við þýhyggju og
vitna í ofan á lag í enska þýðingu á Réttarheimspeki hans máli sínu til
stuðnings (bls. 168). Hegel segir að nútímamenn geri þá sjálfsögðu kröfu
að starfsvals- og skoðanafrelsi sé virt og gagnrýnir Platon fyrir að van-
virða frelsið.10 Ekki þar fyrir að það má finna stjórnlyndishneigð í hugs-
un Hegels. Stjórnlyndi og frjálslyndi virtust vega salt í huga hans. En al-
ræðissinni var hann ekki.
Ekki er nóg með að Kristján noti enska þýðingu á þýskum texta sem
heimild heldur lætur hann Karl Popper segja sér hvað Marx átti að hafa
sagt (bls. 168). „Til uppsprettulinda!" sögðu endurreisnarmenn og höfðu
frumheimildir í huga. Kristján ætti að gera þetta kjörorð að sínu því „oft
er gott sem gamlir kveða“.
En gamanið tekur heldur betur að kárna er Kristján ætlar að hirta
þýska heimspekinginn Júrgen Habermas. Fullhuganum unga hefur satt
best að segja tekist að misskilja kenningar Habermas all hrapalega. Hann
heldur að „kjörræðustaða" („Ideale Sprechsituation") í hugsun þýska
spekingsins tengist samkennd þeirri sem vinir finna er þeir ræða málin á
opinskáan hátt (bls. 39-40). En ekkert getur verið fjarri sanni. „Kjör-
ræðustaða" (fullkomin samræðuaðstaða) er hugtak sem Habermas beitir
til að kanna röklega innviði hugtaksins „rökræðu“. En til að skilja
hvernig Habermas beitir fyrrnefnda hugtakinu verðum við að sjá hvern-
ig hann rökstyður þá kenningu að rökræðan hafi siðferðilega djúpgerð.
Hugsum okkur samfélag þar sem öllum er gert að samsinna Leiðtog-
anum í einu og öllu, ella hljóta verra af. Leiðtoginn hefur skoðanir á öllu
milli himins og jarðar, frá kökubakstri til kjarnorkuvísinda. Og fullkom-
ið tölvuvætt njósnakerfi veldur því að hann getur fylgst grannt með sam-
ræðum þegna sinna. Getum við haldið því fram að það fari fram rökræð-
ur í þessu samfélagi? Nei og aftur nei, án tjáningarfrelsis er rökræða úti-
lokuð. Því er slíkt frelsi nauðsynleg forsenda rökræðunnar. Menn verða
sem sagt að breyta í samræmi við siðaboðið „tjáningarfrelsi ber að virða“
ef þeir vilja taka þátt í rökræðu.
9 Bók Taylors um Hegel, sem getið er í síðustu neðanmálsgrein, er eitt besta
inngangsrit um fræði þýska hugsuðarins sem völ er á.
10 G.W.F. Hegel: Grundlinien der Philosophie des Rechts. Frankfurt a.M. 1986,
bls. 410 (greinar 261 og 262, viðbætir). Sjá ennfremur Stefán Snævarr: „Hegel
og hégiljan. Var Hegel alræðissinni ?“ Frelsið 1989.