Skírnir - 01.09.1994, Side 257

SKÍRNIR
HAMINGJAN, SIÐFERÐIÐ, LÖGMÁLIÐ
527
inn annar getur gengið úr skugga um réttmæti beitingarinnar getur sér-
reglumaðurinn ekki verið viss um hvort hann beiti reglunni rétt eða
ímyndi sér það bara.12 „Betur sjá augu en auga“ segir fornt máltæki.
En hvernig leiðréttum við reglubeitingu hver annars? Með athuga-
semdum og ábendingum. Og þá er beiting siðareglna útilokuð án mögu-
legrar rökræðu. Ástæða þess er sú að athugasemdir og ábendingar missa
marks ef við getum ekki varið þær rökum.
Siðferðið er því rökræðukyns, rökræðan siðlegrar ættar.13
Nytjastefna eða lögmálshyggja f
í stað þess að gera Habermas upp skoðanir hefði Kristjáni verið nær að
tefla fram nytjarökum gegn lögmálshyggju Þjóðverjans en nytjastefna er
Kristjáni einkar kær. Nytjastefna er sú kenning að gildi siðlegrar breytni
ráðist af því hvort hún eykur velsæld manna eður ei. Hún er því
leikslokakenning, afleiðingar gjörða vorra ráða gildi þeirra. „Af ávöxtun-
um skulið þér þekkja þá,“ stendur á helgri bók.
Nytjastefnuna ver Kristján í grein sem við hana er kennd og ferst
vörnin vel úr hendi (bls. 71-99). Kristján telur sig reyndar ekki hrein-
ræktaðan nytjastefnumann, hann er í aðra röndina Aristótelesarsinni eins
og ég nefndi. Nytjastefnumenn hafa flestir talið hamingju æðsta gæða og
sagt hana felast í mikilli og varanlegri ánægju. En Kristján vill í anda
Aristótelesar (og Sókratesar) líta á hamingju sem farsæld. Að mati þeirra
flokkast svínsleg sæla ekki undir hamingju, aftur á móti geta menn talist
farsælir þótt þeir séu ekki ánægðir (bls. 97).
12 Wittgenstein: Philosophical Investigations, sérstaklega bls. 80-81 og 92-95.
Regluspekin er burðarásinn í málháttarkenningu Wittgensteins. Öll mál-
beiting lýtur reglum og ef ekki eru til sérreglur er heldur ekki til neitt sérmál,
mál sem aðeins einn maður getur skilið. Eyjólfur Kjalar Emilsson gerir grein
fyrir túlkunum Sauls Kripkes á regluspeki Wittgensteins í ritgerðinni „Sólin,
hellirinn og hugsanir Guðs.“ Skírnir hausthefti 1992.
13 Leggja ber áherslu á að ég einfalda boðskap samræðusiðfræðinnar all gróflega.
Þannig er að sumu leyti villandi að tala um „siðaboð rökræðunnar“, e.t.v. væri
betra að tala um siðtengd boð. Og taka ber fram að þeir Habermas og Apel
eru ekki á einu máli um allt. Til dæmis telur Apel að við getum vitað með ör-
uggri vissu að boð rökræðunnar séu algild, Habermas ekki. Karl-Otto Apel:
„Das Apriori der Kommunikationsgemeinschaft und die Grundlagen der Et-
hik.“ Transformation der Philosophie bd. II. Frankfurt a.M. 1973, bls. 358-
437. Júrgen Habermas: „Diskursethik-Notizen zu einem Begrundungspro-
gram.“ Moralbeumfltsein und kommunikatives Handeln. Frankfurt a.M. 1983,
bls. 53-127. Sjá ennfremur Stefán Snævarr: Kritikk av den kommunikative
fornuft, bls. 87-164.