Skírnir - 01.09.1994, Page 260

530
STEFÁN SNÆVARR
SKlRNIR
Nytjareglan
Við skulum nú hyggja að „nytjareglunni", þeirri frumreglu allrar nytja-
stefnu að auka eigi velsæld, farsæld eða hamingju manna. Flestir nytja-
sinnar myndu telja rétt að leyfa hvalveiðar ef þær ykju hamingju mann-
fólksins í lengd og bráð.
En hvernig vita þeir að það er siðferðilega rétt að auka hamingju
fólks? Samkvæmt nytjastefnunni er hæfni siðaboða til að auka hamingju
manna mælikvarði á réttmæti þeirra. En þá lenda nytjasinnar í röklegum
vítahring er þeir reyna að rökstyðja nytjaregluna. Rétt er að auka ham-
ingju manna vegna þess að það eykur hamingju þeirra. Slík „rökfærsla"
er ljóslega ótæk.
Kristján myndi sjálfsagt beita aristótelískum tilgangsrökum nytja-
reglunni til varnar. Rétt er að stuðla að aukinni hamingju því hún er til-
gangur lífsins (bls. 118). En ég vísa öllu tali um tilgang mannlífsins á bug
sem skýjaskrafi af verri gerðinni. Vandséð er hvernig við getum sannað
að efnisheimurinn hafi eitthvert stefnumark nema við getum sannað til-
veru Guðs, sem ekki er heiglum hent. Og maðurinn er með einum eða
öðrum hætti hluti efnisveruleikans. Auk heldur fæ ég ekki séð að ham-
ingjuleit sé manninum eðlislæg með sama hætti og það er eðli fræs að
verða jurt. Maður sem lætur undir höfuð leggjast að leita hamingjunnar
er engu síður mennskur en aðrir. Svo sagði Nietzsche að menn leituðu
ekki hamingjunnar, aðeins Englendingar! Eins og ég mun víkja að síðar
tel ég öll tormerki á því að maðurinn hafi gefið eðli. Því er engin sérstök
ástæða til að ætla að mannlífið hafi gefinn tilgang.
Ekki er heldur hægt að bjarga nytjareglunni á hundavaði með því að
segja að menn komist ekki hjá því að beita henni í reynd. Hugsum okkur
gallharðan mannhatara sem hefur að kjörorði „sem mesta óhamingju
handa sem flestum“.15 Ekki verður séð að hann geri sig sekan um beina
hugsanavillu hversu ógeðfelldur sem boðskapur hans kann að vera.
Nefna má að hreintrúarmenn í röðum mótmælenda voru sannfærðir
um að mannskepnan ætti illt eitt skilið. „Ertu að skemmta skrattanum?“
spurðu íslenskir hreintrúarmenn þegar einhverjum varð það á að hlæja.
Þá þekktist sú skoðun og þótti fín „að menn eiga að lifa hér ósköp trist
og öðlast á himninum sæluvist". Og ekki var einu sinni víst að guðrækni
og alvara borguðu sig hinum megin. Hreintrúarmenn töldu nefnilega
Guð býsna dyntóttan fýr sem gat fundið upp á því að senda frómar
meykerlingar til helvítis, spilafífl og drykkjurúta á betri staðinn.
Við má bæta að norskir djöfladýrkendur telja djöfsa þóknanlegt að
auka eymd og vesöld á jarðarkringlunni og þótti ýmsum ekki þar á bæt-
15 Frumkvöðull nytjastefnunnar, Jeremy Bentham (1748-1832), hafði að kjör-
orði „sem mesta hamingju handa sem flestum!“.