Skírnir - 01.09.1994, Side 261

SKÍRNIR
HAMINGJAN, SIÐFERÐIÐ, LÖGMÁLIÐ
531
andi. Svo má minnast fleygra orða þess sasla jarðálfs Láka, „það er svo
gaman að gera öðrum illt“.
Þessi dæmi sýna að við erum ekki nauðbeygð til að beita nytjaregl-
unni. Og þá er vandséð hvernig hægt er að verja hana rökum án þess að
telja hana siðalögmál, algilt með kantverskum hætti. En þá er nytjastefn-
an sjálfskæð, sjálfseyðileggjandi. Því þá er grundvöllur siðferðisins algildi
lögmála, ekki efling velsældar.
En þó okkur Kristján greini á um ágæti nytjastefnunnar erum við
hjartanlega sammála um óágæti siðferðilegrar hughyggju. Við teljum sem
sagt að siðferðið sé hvorki huglægt né afstætt. Kristján gagnrýnir hug-
hyggjuna all skarplega í greininni „Er siðferðileg hluthyggja réttlætan-
leg?“.16 Hann segir að til séu sannir gildisdómar. Það er einfaldlega satt
að sumir bílar eru betri en aðrir og hananú! Jagúar er betri bíll en
Trabant því hann hefur til að bera meira af tegundargæðum bíls en
Trabbinn. „Tegundargæði" kallar Kristján það ágæti fyrirbæra er helgast
af þeim eðlislæga tilgangi sem þau þjóna (bls. 22). Bíll á að gegna því
hlutverki að vera hraðskreiður, öruggur, þola vel árekstra o.s.frv. Það
gefur augaleið að Jagúarinn er betur hæfur til þess arna en Trabantinn.
Siðferðið sem slíkt hefur ákveðin tegundargæði: „að samhcefa öndverða
hagsmuni einstaklinga í heimi takmarkaðra gœða“ (bls. 30). Samkvæmt
þessu er það siðferði gott sem stuðlar að góðri samstillingu hagsmuna,
rétt eins og sá hnífur er góður sem er beittur, ryðlaus o.s.frv. Til eru
hlutlægir kvarðar á siðferði, siðferðileg hluthyggja er sönn.
Kristján fetar í fótspor Wittgensteinsinna er hann segir hugtökin
„siðferði" og „samfélag" röktengd. Það þýðir að siðferði er skilgreining-
aratriði um hugtakið samfélag. Og áðurnefnt hlutverk siðferðisins mark-
ar því bás, siðferði er ekkert vildarefni (bls. 30).
Svo vill Kristján endilega lýsa vígi hluthyggju á hendur blásaklausum
félagsfræðingum og það án þess að geta heimilda (bls. 19). En sannleik-
urinn er sá að siðferðileg hughyggja er runnin undan tungurótum heim-
spekinga. Grísku sófistarnir voru fyrstu hughyggjumennirnir. Og á okk-
ar öld hafa raun- og tilvistarspekingar gerst sporgöngumenn þeirra.17
Lítum nú nánar á það sem Kristján segir um hlutverk siðferðisins. Ef
það er fólgið í samhæfingu mannlegra hagsmuna hefur Kristján fundið
ágæt rök gegn mannhataranum og djöfladýrkandanum. Djöflatrú og
mannhatur kunna að hafa ýmislegt sér til ágætis en það ágæti er ekki sið-
16 „Hluthyggja“ (objectivism) er einfaldlega andstæða sjálfdæmis- og afstæðis-
hyggju. Hluthyggjumaðurinn telur að til séu hlutlægir mælikvarðar á gott og
illt, rétt og rangt. „Sjálfdæmishyggja“ er sú gerð hughyggju sem telur hverjum
einstaklingi í sjálfsvald sett hvað hann telji siðferðilega rétt.
17 Hér er ég e.t.v. ósanngjarn í garð Kristjáns. Hann segir hvergi beinum orðum
að hughyggjan sé skilgetið afkvæmi félagsfræði. En hann brigslar félagsfræð-
ingum um hughyggju án þess að geta heimilda.