Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2001, Blaðsíða 184

Jón Ma. Ásgeirsson
samkvæmt Dudley, en síðari Kýnikear hlutu að reka sig á vegg þegar þeir upp-
götvuðu að áheyrendur þeirra voru ekki fágaðir íbúar Aþenu.13
Kýnikear taka þá upp ólík bókmenntaform sem einkenndust af gríni og
alvöru (tó spoudaiogéloion), segir Dudley, eða úthúðun (diatribé) en hvort
tveggja þessara forma einkennast af hversdagslegum stíl. Önnur form sem
Dudley tiltekur eru þau sem geyma ummæli og athafnir lærimeistara og safn-
að saman af lærisveinum viðkomandi (apomnemóneumata) eða skyldum
formum (eins og hupomnématá) en þessi form samanstóðu að meira eða
minna leyti af chreiai (frásagnarkornum) eða frekari útfærðum slíkum sagna-
minnum (apofthégmata). Það eru þessi form sem til samans mynda bók-
menttaform Kýnikea að mati Dudley. Fjölmargir textar Kýnikea ritaðir með
þessum bókmenntaformum innihalda siðferðilega ádeilu eða leiðbeiningu og
þessar leiðbeiningar þeirra lifðu áfram og voru notaðar af hellenískum rithöf-
undum og heimspekingum í þeirra eigin ritverkum og lengi fram eftir öld-
um.14 Og þá hefir einasta áhrifum þessara ósjálegu heimspekinga verið borg-
ið í öðru og merkilegra bókmenntalegu samhengi eins og Dudley skilur þessa
þróun.
Þrátt fyrir alla sína fyrirlitningu á Kýnikeum getur Dudley ekki nema við-
urkennt áhrif þeirra á ýmsa höfunda á helleníska tímanum en það er þá um
leið huggun hans að sá tími er ekki gullöld Platóns heldur eitthvert miður fag-
urt framhald hennar. Greining bókmenntaforma þeirra sem Kýnikear notfæra
sér eða skapa í skrifum sínum vegur þungt í því að leita eftir efni þeirra og
um leið að sjá áhrif þess í öðrum ritverkum. En áhersla Malherbe á hinar ólíku
persónur heimspekinga af flokki Kýnikea og eins þeirrar persónugerðar sem
þeir tjá í ákafa eða hófsemd er ekki síður mikilvæg.
í handbókum til kennslu í mælskufræðum má þannig finna æfingar til
handa nemendum ekki aðeins í ýmsum bókmenntaformum og ræðuformum
heldur og í samsetningu og sköpun bókmenntaforma. Einhver miðlægasti kafl-
inn í æfingahandbókum (Progymnasmata) Þeóns frá Alexandríu (frá 1. öld e.
Kr.) fjallar einmitt um hagnýtingu frásagnarkornsins chreia við kennslu í
mælskufræði. En þar er einnig að finna æfingar í persónusköpun (pros-
wpopoiía) enda hlýtur sá þáttur að skoðast sem einhver miðlægasti þáttur í
allri textasköpun.15 I aðferðafræði Nýja testamentisins og bókmenntafræðum
í dag hefir lesendarýni (reader-response-criticism) rutt sér til rúms á liðnum
13 Ibid., 110.
14 Ibid., 111-116.
15 Sjá Burton L. Mack, Anecdotes and Argumetns: The Chreia in Antiquity and Early Christ-
ianity (Occasional Papers of the Institute for Antiquity and Christiantiy, Clayton N. Jef-
ford ed., 10; Claremont, CA: Institute for Antiquity and Christianity, 1987), 9-14; Stanley
182