Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2002, Síða 30

Haraldur Ólafsson
Guð og boðorð hans. Þekking á Guði fæst með Jesú Kristi, syni Guðs, þeim
sem opinberar endanlega lögmál lífs og dauða. Það er ekki Guð heim-
spekinga eða þeirra góðviljuðu manna sem telja að einhver alvaldur sé til,
Guð sem allt hafi skapað og sett heimsrásina af stað, en láti sig síðan litlu
skipta hvað um mannkynið verður. I huga Pascals og séra Hallgríms er Guð
hér og nú. Hinar svokölluðu sannanir heimspekinganna eru einskis virði.
Það er opinberun Jesú sem er afgerandi vitnisburður um vilja Guðs og yfir-
lýsing um að hann lætur sér annt um manneskjurnar og bendir á leið til þess
að þær geti átt von um eilífa sælu í annarri tilveru.
Það eiga þeir sameiginlegt þessir tveir sautjándu aldar menn að halda fast
fram nauðsyn þess fyrir manneskjuna að vita hver staða hennar er gagnvart
Guði. Hún verður að þekkja hve vesöl hún er, skynja smæð sína og ófull-
komleika. Pascal segir að það sé jafn hættulegt að þekkja Guð án þess að vita
um eymd sína og að skynja eymd sína en þekkja ekki Guð. Það þýðir, að
gagnvart Guði verða menn að vita stöðu sína og gera hvorki að hreykja sér
né fyllast vonleysi gegn vesöld sinni og ófullkomleika. Séra Hallgrímur
útmálar synd sína og smán, og allra manna, en bendir stöðugt á leið út úr
hörmungunum. Ofar öllu öðru er það miskunn Guðs, hin undursamlega náð
sem gefúr manninum styrk til að standast freistingar og böl mannlífsins. Hin
siðferðislega afstaða og ástundun góðra siða er vissulega manneskjunni
hollt, en án iðrunar og náðar fær enginn frelsast. Og meira að segja er það
fyrir náð að syndarinn getur iðrast.
Vissulega er þetta góðar og gildar kristnar kenningar, en það er svo með
kenningar að miklu skiptir hvernig þær eru settar fram. Blaise Pascal og
Hallgrímur Pétursson réðu yfir tæki til að túlka hug sinn og lífsviðhorf. Þeir
kunnu þá list að móta snjallar setningar, Pascal í óbundnu máli, Hallgrímur
í bundnu. Þeir sem fjallað hafa um stíl og mál Pascals hafa haldið því fram
að hann hafi mótað vissa þætti franskrar tungu með Sveitabréfunum, Les
provinciales, hinu magnaða riti þar sem hann deildi við Kristmúnka, Jesúíta,
um túlkun á náð Guðs. Hann hafi þar reynt á sveigjanleika tungunnar og sýnt
hvernig hægt væri að fjalla um flókin efni á þann hátt að hver og einn sem
læs var á franska tungu gæti skilið. Einfaldleiki og mýkt einkennir þennan
stíl. í Hugsunum bregður þessu sama fyrir þó að viðfangsefnið sé annað og
stórfenglegra. Það er því engin tilviljun að enn þann dag í dag bregður fyrir
setningum og hugsanatengslum í ritum franskra menntamanna sem fengin
eru frá Pascal. Nefið á Kleópötru, hinn hugsandi reyr, hinn ógnandi
alheimur, veraldir í einum dropa, að ógleymdu hinu undarlega veðmáli þar
sem teflt er saman einu takmörkuðu lífi og eilífú, óendanlegu lífi.
Pascals hefði vafalaust verið minnst fyrir rannsóknir sínar í stærðfræði,
28