Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2009, Blaðsíða 16

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 6. tbl. 85. árg. 200912
Fjölmargar beinagrindur í klaustur garðinum
eru af einstaklingum sem hlutu í lifanda
lífi misalvarlega áverka af völdum slyss
eða álags. Helst eru áberandi beinbrot
leggjabeina og samfallnir hryggjarliðir. Í
einu tilfelli eldri konu voru hryggjarliðir
það mikið fallnir saman að um lömun
hefur verið að ræða. Af álagstengdum
áverkum á sömu beinagrind er greinilegt
að konan hefur stuðst við hækjur í nokkuð
langan tíma. Í annarri gröf fundust bein
20­23 ára gamals karlmanns sem hafði
látist skömmu eftir að bæði herðablöð
hans brotnuðu, annað í tvennt. Bein hans
höfðu náð að byrja að gróa saman áður
en hann lést en gera má samt ráð fyrir því
að áverkarnir hafi dregið hann til dauða,
svo alvarlegir voru þeir (mynd 6) (Guðný
Zoëga, 2007).
Eitt tilfelli beinbrots sýnir merki um
sérstaka meðhöndlun. Um er að ræða
lærleggsbrot, rétt ofan við hné, á
beinagrind karlmanns sem hefur látist
um þrítugt. Við brotið hefur leggurinn
brotnað í tvennt en verið bundinn saman
áður en brotið greri. Við meðferðina hefur
fóturinn styst um allt að 5 cm og að
líkindum valdið manninum erfiðleikum við
leik og störf enda koma samhliða fram
ýmsir aðrir álagsáverkar á beinagrindinni
(Cecilia Collins, munnleg heimild 20. júlí
2009). Ekki er samt ljóst hvað dró hann til
dauða svo ungan að aldri (mynd 7).
Hér hefur verið stiklað á stóru og aðeins
greint frá alvarlegustu kvillunum sem
hrjáðu sjúklinga Skriðuklausturs. Athygli
vekur samt að enn hefur engin beinagrind,
sem ber einkenni holdsveiki, fundist. Enn
hefur ekki verið lokið við að greina allt
beinasafnið, enda um langtímaverkefni
að ræða.
Aðferðir til lækninga
Greining frjókorna frá Skriðuklaustri
sýnir að garðyrkja hafi verið liður í starfi
bræðranna líkt og venja var í klaustrum
erlendis. Veðrátta og aðrar aðstæður
hérlendis hafa ekki aftrað þeim frá því.
Greindar hafa verið samtals tíu tegundir
plantna sem þekkt er að nýttar hafi
verið til lækninga. Sjö þeirra hafa tilheyrt
íslenskri flóru frá ómunatíð en þrjár þeirra
hafa að líkindum verið fluttar markvisst til
landsins til ræktunar. Þessar plöntur eru
villilaukur (Allium), græðisúra (Plantago
major) og brenninetla (Urtica dioica). Á
miðöldum var villilaukur ein mikilvægasta
lækningajurtin á Vesturlöndum enda var
hún talin geta ráðið bót á flestum meinum
líkt og brenninetlan. Græðisúra var eins
og nafnið bendir til notuð til þess að
græða sár (Samson B. Harðarson, 2008).
Eitt lyfjaglas og einn lyfjabaukur úr leir
hafa fundist en þessi ílát geta hafa verið
nýtt fyrir heimatilbúin lyf. Hvort tveggja var
innflutt, hugsanlega þó upphaflega með
lyfjum í. Af öðrum gripum hafa fundist 18
bíldar, skurðarhnífar og nálar sem hafa
ef til vill verið notuð til handlækninga.
Bíldarnir og hnífarnir eru heimasmíðaðir
úr járni en nálarnar innfluttar og úr
látúni. Áhöldin eru samt sömu gerðar
og þau sem hafa fundist við rannsóknir
á klausturspítölum erlendis (Frölich, í
prentun). Bíldarnir eru aðeins tveir og
fundust þeir báðir í sjúkrastofunni. Hin
áhöldin fundust hér og þar um klaustur­
húsaþyrpinguna.
Bíldarnir voru notaðir til þess að taka
blóð (mynd 8). Var þá blóði hleypt úr
fólki með litlum skurði á mismunandi
stöðum líkamans við ýmsar aðstæður,
eins og á fullu tungli. Aðferðin þótti vera
allra meina bót og var nýtt gegn hvers
konar kvillum. Skurðarhnífarnir voru
nýttir til stærri aðgerða, eins og að skera
burtu kýli, sár og jafnvel til að aflima (Jón
Ólafur Ísberg, 2005). Nálarnar voru hins
vegar notaðar til þess að loka sárum,
t.d. eftir aðgerð eða blóðtöku (Frölich,
í prentun).
Smásteinar úr ýmsum steintegundum
hafa vakið sérstaka athygli við uppgröftinn
en margir hafa þeir fundist innan
sjúkrasalarins. Margir þeirra eru innfluttir
en stærð þeirra er yfirleitt á bilinu 3­5 cm.
Í suma þeirra hafa ógreinileg tákn verið
rist. Líklega er hér um að ræða lækninga­
og lausnarsteina en frá öndverðu hefur
manneskjan haft trú á mátt þeirra (Jón
Ólafur Ísberg, 2005). Lausnarsteinar voru
notaðir við barnsburð en umburðarlyndi
jafnt nunnu­ sem munkaklaustra gagnvart
konum í barnsnauð er vel þekkt (Møller­
Christensen, 1982; Gilchrist og Sloane,
2005).
Loks ber hér að nefna líkneski sem fannst
brotið í kór kirkjunnar í Skriðuklaustri.
Líkneskið er af heilagri Barböru og var
það framleitt í Utrecht í Hollandi á
15. öld (Þóra Kristjánsdóttir, 2008).
Líkneskið er um margt merkilegt en þó
sérstaklega fyrir verndarmátt þann sem
heilög Barbara átti að hafa gegn sótthita
(mynd 9). Heilög Barbara á sér langa
sögu en á miðöldum var hún þekktust
fyrir að vera í hópi 14 dýrlinga sem
vernda áttu gegn þeim farsóttum sem
þá geisuðu í Evrópu.
Lokaorð
Miðaldaklaustrin ráku gjarnan spítala líkt
og þann sem rekinn var á Skriðuklaustri.
Mynd 6. Dæmi um alvarlegan
áverka á herðablaði.
Mynd 7. Lærleggsbrot sem hlynnt hefur
verið að.
Mynd 8. Annar tveggja bílda sem fundust í
sjúkrastofu Skriðuklausturs.