Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2009, Blaðsíða 52

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 6. tbl. 85. árg. 200948
Hérlendis hefur meðalstig á kvíðakvarða HADS meðal almennings
greinst á bilinu 4,34 til 4,48 og meðalstig á þunglyndiskvarðanum
verið á bilinu 3,26 til 3,33 (Magnusson o.fl., 2000).
Þeim sjúklingum virðist sérstaklega hætt við kvíða í tengslum við
skurðaðgerðir sem eru yngri, kvenkyns, með börn á heimili, eiga
við marga sjúkdóma að stríða, þurfa aðstoð við daglegar athafnir
eða búa við erfiðar heimilisaðstæður, svo sem veikindi annarra
heimilismanna (Karanci og Dirik, 2003; Kocaman o.fl., 2007).
Þar sem kvíði er skilgreind hjúkrunargreining með tilgreindum
greiningarþáttum og hjúkrunarmeðferð er skiljanlegt að
rannsóknir hjúkrunarfræðinga hafi fremur beinst að kvíða en
þunglyndi. Sú skilgreining, sem notuð er í hjúkrun hér á landi,
er að kvíði sé „óljós tilfinning eða geigur sem ósjálfráð viðbrögð
fylgja; orsökin er oft ósértæk eða ókunn einstaklingnum;
hræðslutilfinning vegna yfirvofandi hættu: Þetta er breytilegt
viðvörunarmerki um yfirvofandi hættu og gerir einstaklinginn
hæfari til að bregðast við ógn“ (Ásta Thoroddsen, 2002, bls.
161). Þunglyndi fellur hins vegar ekki undir hjúkrunargreiningar
og það hefur ef til vill leitt til færri rannsókna og hugsanlega
minni áherslu á þunglyndi í klínísku starfi hjúkrunarfræðinga.
Þó eru einkenni þunglyndis viðfangsefni hjúkrunarfræðinga
sem endurspeglast í hjúkrunargreiningunum vonleysi og
vanmáttarkennd. Í þessari rannsókn voru athuguð einkenni
kvíða og þunglyndis sem vissulega eru viðfangsefni
hjúkrunarfræðinga.
Hér á landi hafa kvíða­ og þunglyndiseinkenni meðal skurð­
sjúklinga verið rannsökuð í tveimur meistaraprófs verkefnum.
Í rannsókn á tilfinningalegri líðan og lífsgæðum sjúklinga með
ristil­ og endaþarmskrabbamein eftir skurðaðgerð reyndust
þrír af nítján þátttakendum með líkleg einkenni kvíða eða
þunglyndis á HADS­kvarða (Þórdís K. Þorsteinsdóttir, 2006).
Hin rannsóknin hafði þann tilgang að afla þekkingar á því
hvernig skurðsjúklingar takast á við sinn afturbata heima án
aðstoðar heilbrigðisstarfsfólks. Um var að ræða túlkandi,
fyrirbærafræðilega rannsókn og var úrtakið tilgangsúrtak 14
skurðsjúklinga, frá þremur stofnunum, sem dvalið höfðu skemur
en tvo sólarhringa á viðkomandi stofnun. Í niðurstöðunum
komu fram fjögur meginþemu og tengjast tvö þeirra einkennum
um sálræna vanlíðan. Annars vegar fannst sjúklingunum þeir
vera einir á báti og hins vegar fundu þeir fyrir óöryggi (Erlín
Óskarsdóttir, 2002). Nokkrar íslenskar rannsóknir hafa lýst
einkennum sjúklinga eftir skurðaðgerðir, þá aðallega verkjum.
Meginniðurstöður eru þær að stór hópur sjúklinga finnur til
óþarflega mikilla verkja (Herdís Sveinsdóttir og Anna Gyða
Gunnlaugsdóttir, 1996; Lára Borg Ásmundsdóttir, 2007).
Tilgangur
Megintilgangur þessarar rannsóknar var að lýsa sálrænni
líðan með því að mæla einkenni kvíða og þunglyndis meðal
skurðsjúklinga á skurðdeildum Landspítala á meðan þeir
liggja á spítalanum og heima að liðnum fjórum vikum eða
síðar og athuga tengsl við verki, almenn einkenni og þætti
tengda heilsu og spítaladvöl. Leitast er við að svara eftirfarandi
rannsóknaspurningum:
1. Hversu algeng eru, hver er meðalstyrkur og hvert er
samband kvíða­ og þunglyndiseinkenna hjá skurðsjúklingum
á Landspítala og heima þegar að lágmarki fjórar vikur eru
liðnar frá aðgerð?
2. Hvert er samband kvíða­ og þunglyndiseinkenna meðal skurð­
sjúklinga á Landspítala við verki, almenn einkenni, þætti tengda
heilsu og spítaladvöl og bakgrunnsbreytur á spítalanum og
heima þegar að lágmarki fjórar vikur eru liðnar frá aðgerð?
AÐFERÐ
Þýði og úrtak
Þýðið var sjúklingar innkallaðir á skurðdeildir Landspítala á
tímabilinu 15. janúar til 15. júlí 2007 til aðgerðar á hjarta,
lungum, þvagfærum, ristli, gallblöðru, blöðruhálskirtli, brjóstum,
nýrum, vegna brjóskloss, þindarslits eða til hné­ eða mjaðma­
skipta. Úrtakið var takmarkað við þá sem gátu lesið og skilið
íslensku, dvöldu á spítalanum að minnsta kosti sólarhring eftir
aðgerð, útskrifuðust heim, svöruðu heimalista fjórum vikum
eftir heimkomu eða síðar og voru metnir andlega hæfir til
þátttöku af hjúkrunarfræðingi.
Á rannsóknartímanum fóru 845 sjúklingar í aðgerð. Af
þeim náðist ekki í 50 sjúklinga og 62 uppfylltu ekki skilyrði
rannsóknarinnar. Ástæða þess, að hjúkrunarfræðingar á
deildinni mátu sjúklingana ekki hæfa til þátttöku, var oftast
aldur þeirra eða sjúkdómsástand. Í mörgum tilvikum var um að
ræða mjög fullorðið fólk sem heyrði eða sá mjög illa eða var
svo lasið að ekki var talið ráðlegt að biðja það um að taka þátt.
Endanlegt úrtak var því 733 sjúklingar. Þátttöku höfnuðu 118
sjúklingar og 43 sjúklingar samþykktu þátttöku en skiluðu
ekki spurningalistum; 572 sjúklingar (78%) skiluðu að minnsta
kosti einum spurningalista, 561 (76,5%) spítalalistanum, 481
(68,6%) heimalistanum og 470 sjúklingar (64,1%) báðum
listunum en einungis 416 (56,8%) heimalistanum fjórum vikum
eða síðar (M=50,27 dagar; sf=13,3 dagar).
Mælitæki
Gagna var aflað með tveim spurningalistum, annar var lagður
fyrir á spítalanum og hinn heima. Spurt var um einkenni kvíða og
þunglyndis (HADS), almenn einkenni, svefn, sjúklingafræðslu,
stuðning, ánægju með umönnun, þætti tengda sjúkdómi
og aðgerðarferli, ástand heima fyrir og bakgrunn. Listarnir
voru frábrugðnir að því leyti að á spítalanum var spurt um
þætti tengda sjúkdómi og aðgerðarferli, ástand heima fyrir
og bakgrunn og heima var ítarlega spurt um þætti tengda
spítaladvöl, árangur aðgerðar, svefn og svefnvenjur. Ekki
er greint frá niðurstöðum um svefn og sjúklingafræðslu
hér. Forprófun fór fram á 5 deildum og tóku 12 sjúklingar
þátt í henni. Nokkrar athugasemdir komu fram og voru
spurningalistarnnir endurskoðaðir með tilliti til þeirra. Það tekur
u.þ.b. 20 mínútur að svara hvorum lista.
Kvíði og þunglyndi. HADS­kvarðinn skiptist í sjö fullyrðingar
sem lýsa einkennum kvíða (kvíðakvarði) og sjö fullyrðingar sem