Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2009, Blaðsíða 42

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 6. tbl. 85. árg. 200938
Frá örófi alda hefur mann­
kynið notað ýmis efni til að
breyta hugarástandi eða líðan,
lina þjáningar eða komast í
snertingu við hið guðdómlega.
Notkun efna á borð við áfengi
og tóbak er samofin menningu
flestra þjóða heims og verða
samfélög fyrir töluverðum
skaða vegna heilsufarslegra
og samfélagslegra afleiðinga
notkunarinnar. Reglu leg
notkun áfengis og vímu efna
getur leitt til fíknar en fram að
18. öld var fíkni hugtakið nær
óþekkt í vísinda skrifum. Í byrjun 19. aldar hefst þróun
fíkni hugtaksins í ritum læknis fræðinnar og var þá lagður
grunnur að skilgreiningu sjúkdómsins áfengissýki. Í
lok 19. aldar birtust svo svipaðar skilgreiningar á
vímu efnasýki í fræðiritum. Smám saman jókst áhugi
heilbrigðisstétta á áfengis­ og vímuefnasýki og í kingum
1960 voru þessir fíknisjúkdómar orðnir hluti af flokkunar­
og greiningarkerfum geðlæknisfræðinnar. Þá var fíkni­
hug takið megininntak sjúkdómsskilgreininganna en
lítill sem enginn gaumur gefin að félags­, sálar­ eða
líkamlegum afleiðingum langvarandi vímuefnaneyslu
(Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin, 2004; McCrady og
Epstein, 1999).
Enn í dag eru heilbrigðisstéttir ekki á einu máli um
eðli og orsakir vímuefnasjúkdóma en flestir telja að
lífsálfélagslegt (biopsychosocial) líkan lýsi best þróun
vímuefnafíknar. Samkvæmt því líkani er vímuefnafíkn
langvinnur taugalífeðlisfræðilegur sjúkdómur sem
þróast fyrir áhrif erfða, lífeðlisfræði, sálfélagslegra
og umhverfislegra þátta (Dimeff, Baer, Kivlahan og
Marlatt, 1998). Þannig er litið svo á að einstaklingur geti
einungis fengið fíkn eða fíknisjúkdóm við langvarandi
Helga Sif Friðjónsdóttir, helgasif@hi.is
HVAÐ ÞURFA HJÚKRUNARFRÆÐINGAR
AÐ VITA UM FÍKN?
Dr. Helga Sif
Friðjónsdóttir er lektor
við hjúkrunarfræðideild
Háskóla Íslands.
Hjúkrunarfræðingar takast í starfi sínu á
við fíkn í sínum margvíslegustu myndum. Í
þessari grein er fíkn skilgreind og sagt frá eðli
og orsökum vímuefnasjúkdóma.