Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2009, Blaðsíða 46

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 6. tbl. 85. árg. 200942
heilbrigðisstarfsfólk í heilsugæslu geta
þær vel nýst hjúkrunarfræðingum, hvar
sem þeir starfa í heilbrigðisþjónustu
landsins, til skimunar, mats og
stuttrar íhlutunar vegna áfengisfíknar.
Sambærilegar klínískar leiðbeiningar fyrir
greiningu og meðhöndlun vímuefnavanda
hafa ekki verið gerðar enn sem komið er.
Óhófleg áfengisneysla hefur afar skaðleg
áhrif á flest líffærakerfi mannsins sem og
margar slæmar félagslegar afleiðingar.
Einstaklingum með áfengisfíknisjúkdóm
er hættara við háþrýstingi, magabólgum
eða magablæðingum, hjartabilun,
brisbólgu, heilablóðfalli, sýkingum, kvíða­
eða þunglyndisköstum, minnisleysi,
sjálfsskaða, taugaskemmdum og svona
mætti lengi telja. Þeir sem neyta áfengis í
óhófi eru líklegri en aðrir til að koma oftar
á bráðamóttöku sjúkrahúsa vegna slysa
eða höfuðáverka, vera oftar fjarverandi
frá vinnu, glíma við erfiðleika í sambúð
og stunda ýmislegt ólöglegt athæfi
(Landlæknisembættið, 2007a).
Ef grunur vaknar um að einstaklingur
eigi við áfengisvanda að stríða skal
hjúkrunarfræðingur samkvæmt klínískum
leiðbeiningum leggja skimunartæki fyrir
viðkomandi (Landlæknisembættið,
2007b). CAGE­sjálfsprófið er einfalt
skimunar tæki sem inniheldur eftirfarandi
fjórar spurningar:
1. C: hefur þér einhvern tíma fundist að
þú þyrftir að draga úr drykkjunni?
2. A: hefur fólk gert þér gramt í geði með
því að setja út á drykkju þína?
3. G: hefur þér einhvern tíma liðið illa eða
haft sektarkennd vegna drykkju þinnar?
4. E: hefur þú einhvern tíma fengið þér
áfengi að morgni til að laga taugakerfið
eða losa þig við timburmenn?
Jákvætt svar við tveimur eða fleiri
spurningum í sjálfsprófinu benda til
áfengisvanda og að frekari greiningar sé
þörf, samanber greiningarviðmið ICD­10
(Landlæknisembættið, 2007c).
AUDIT (Alcohol Use Disorder Identification
Test) er annað sjálfspróf gagnlegt til
skimunar á áfengisvanda. Prófið var
þróað af Alþjóðaheilbrigðismálastofnunni
og í því eru 10 spurningar sem skima
vel eftir óhóflegri áfengisneyslu og hættu
á líkamlegum fráhvarfseinkennum sé
áfengisneyslu hætt (sjá textabox hér í
greininni). Ef AUDIT­skimunarprófið er
jákvætt samkvæmt leiðbeiningum bendir
1. Hversu oft færð þú þér áfengan
drykk?
a. Aldrei
b. Einu sinni í mánuði eða sjaldnar
c. 2­4 sinnum í mánuði
d. 2­3 sinnum í viku
e. 4 sinnum eða oftar í viku
2. Hversu marga drykki færð þú þér á
venjulegum degi þegar þú drekkur?
a. Engan
b. 1­2
c. 3­4
d. 5­6
e. 7­9
f. 10 eða fleiri
3. Hversu oft færð þú þér meira en 6
drykki þegar þú neytir áfengis?
a. Aldrei
b. Sjaldnar en mánaðarlega
c. Mánaðarlega
d. Vikulega
e. Daglega eða næstum daglega
4. Hversu oft á síðastliðnu ári áttaðir þú
þig á því að þú gast ekki hætt að drekka
þegar þú varst á annað borð byrjuð/
byrjaður?
a. Aldrei
b. Sjaldnar en mánaðarlega
c. Mánaðarlega
d. Vikulega
e. Daglega eða næstum daglega
AUDIT-sjálfspróf vegna áfengisneyslu
Átta stig eða meira (hjá karlmönnum að 60 ára) eða fjögur stig eða meira (hjá konum, unglingum og karlmönnum eldri en
60 ára) benda til áfengisvanda og kalla á frekari greiningu.
Stigagjöf: a = 0, b = 1, c = 2, d = 3, e = 4
5. Hversu oft á síðastliðnu ári gerðir þú
ekki það sem venjulega er ætlast til af
þér, vegna drykkju?
a. Aldrei
b. Sjaldnar en mánaðarlega
c. Mánaðarlega
d. Vikulega
e. Daglega eða næstum daglega
6. Hversu oft á síðastliðnu ári hefur þú
þurft að fá þér áfengi að morgni til að
koma þér af stað eftir mikla drykkju?
a. Aldrei
b. Sjaldnar en mánaðarlega
c. Mánaðarlega
d. Vikulega
e. Daglega eða næstum daglega
7. Hversu oft á síðastliðnu ári hefur þú
fundið til eftirsjár eða sektarkenndar eftir
drykkju?
a. Aldrei
b. Sjaldnar en mánaðarlega
c. Mánaðarlega
d. Vikulega
e. Daglega eða næstum daglega
8. Hversu oft á síðastliðnu ári hefur þú ekki
getað munað það sem gerðist kvöldið áður
vegna þess að þú hafðir drukkið áfengi?
a. Aldrei
b. Sjaldnar en mánaðarlega
c. Mánaðarlega
d. Vikulega
e. Daglega eða næstum daglega
9. Hefur þú eða einhver annar slasast
eða meiðst vegna drykkju þinnar?
a. Aldrei
b. Sjaldnar en mánaðarlega
c. Mánaðarlega
d. Vikulega
e. Daglega eða næstum daglega
10. Hefur ættingi, vinur, læknir eða annar
heilsugæslustarfsmaður haft áhyggjur af
drykkju þinni eða stungið upp á því að
þú minnkaðir eða hættir neyslu áfengis?
a. Aldrei
b. Sjaldnar en mánaðarlega
c. Mánaðarlega
d. Vikulega
e. Daglega eða næstum daglega
Heimild: Klínískar leiðbeiningar um greiningu
og meðhöndlun áfengisvanda í heilsugæslu.
(Landlæknisembættið, 2007b).