Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.2013, Síða 49

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 1. tbl. 89. árg. 2013 45
Ritrýnd fræðigrein
SCIENTIFIC PAPER
persónulega mat sem einstaklingurinn hefur á eigin gildi. Hún
lýsir sér meðal annars í áliti hans á eigin verðleikum og hvernig
samskipti hans eru við aðra. Það mat byggist á almennri getu
hans í lífinu og hversu mikilvægur, farsæll og verðugur hann
telur sig vera (Coopersmith, 1967). Rannsóknir á sjálfsvirðingu
hafa sýnt að hún er mjög mikilvæg fyrir andlega og líkamlega
heilsu fólks (Leary o.fl., 1995). Mikil sjálfsvirðing er talin vernda
það gegn streitu og öðrum neikvæðum tilfinningum auk þess
sem hún hjálpar því að viðhalda eða breyta aðlögun sinni að
aðstæðum (Greenberg o.fl., 1992; Leary o.fl., 1995). Fram
hefur komið að einstaklingar, sem eru með trausta tengslagerð,
hafa meiri sjálfsvirðingu en þeir sem eru með ýkta eða
óttablandna tengslagerð (Foster o.fl., 2007). Jafnframt hefur
komið í ljós að þeir sem eru mjög kvíðnir eða með mikla hliðrun
í tengslum hafa tilhneigingu til að vera með litla sjálfsvirðingu
(Gentzler og Kerns, 2004; Jones og Cunningham, 1996).
Síðastliðna tvo áratugi hefur tengslakenning Bowlby mikið verið
notuð við rannsóknir á rómantískum samböndum (Fraley og
Shaver, 2000). Það sem meðal annars einkennir einstaklinga,
sem eru í rómantískum samböndum, er að þeir veita hvor
öðrum stuðning, hamingju og öryggi en einnig getur skapast
streita, kvíði og óhamingja, allt eftir því hverjar væntingar
þeirra eru, skoðanir og hegðun (Carnelley o.fl., 1996). Gæðin
í þessum samböndum fara því að stórum hluta eftir þeim
viðbrögðum sem aðilar í sambandinu sýna hvor öðrum (Lemay
og Clark, 2008). Rannsóknir hafa sýnt að jákvætt samband
sé á milli sjálfsvirðingar og gæða í rómantískum samböndum
(Shackelford, 2001). Auk þess hefur komið í ljós að þeir sem
eru með trausta tengslagerð telja sig njóta mikilla gæða í
rómantískum samböndum (Feeney, 2002; Gentzler og Kerns,
2004; Monteoliva og García-Martínez, 2005). Þeir eru einnig
ánægðari í sínum samböndum en þeir sem eru ekki með
trausta tengslagerð (Meyers og Landsberger, 2002; Monteoliva
og García-Martínez, 2005) og meira er um nánd, traust og
skuldbindingu (Hazan og Shaver, 1987). Jafnframt eru sambönd
þeirra yfirleitt löng, stöðug og ánægjuleg þar sem vinátta
og lítil afbrýðisemi er einkennandi (Hazan og Shaver, 1987).
Rannsóknir hafa að auki sýnt neikvætt samband milli kvíða í
tengslum og gæða í rómantískum samböndum, eins og ánægju
og trausts (Jones og Cunningham, 1996; Sibley og Liu, 2006)
jafnframt sem árekstrar eru algengari (Meyers og Landsberger,
2002). Einstaklingar með hliðrun í tengslum eru ekki, samkvæmt
rannsóknum, eins ánægðir í rómantískum samböndum þar sem
meira er um árekstra og lítið um skuldbindingu (Collins o.fl.,
2002; Meyers og Landsberger, 2002).
Af framansögðu er ljóst að traust tengslagerð tengist mikilli
sjálfsvirðingu en kvíði og hliðrun í tengslum tengist minni
sjálfsvirðingu. Jafnframt kemur fram að tengslagerðir og
tengslavíddir eru mikilvægir þættir í gæðum rómantískra
sambanda. Samband milli þessara þátta hefur ekki áður verið
skoðað hér á landi og því þótti mikilvægt að kanna stöðu
þessara mála og bera niðurstöðurnar saman við erlendar
rannsóknir. Tilgangur rannsóknarinnar var annars vegar að
kanna hugsmíðaréttmæti (construct validity) líkansins af sjálfinu
og líkansins af öðrum og hins vegar að skoða samband
tengslagerða og tengslavídda fullorðinna einstaklinga við
sjálfsvirðingu og gæði í rómantískum samböndum.
AÐFERÐ
Hugmyndafræðilegur grunnur
Sú kenning, sem lögð var til grundvallar þessari rannsókn, er
tengslakenning Bowlby (1969), líkan Bartholomew (1990) um
fjögurra flokka tengsl fullorðinna einstaklinga og hugmyndir
Fraley og Shaver (2000) um tengslavíddir (tafla 1 og 2 og
mynd 1).
Tafla 1. Tengslagerðir.
Traust tengslagerð
(secure attachment)
Einstaklingar með jákvæða mynd af sjálfum sér og öðrum. Þeir hafa mikla sjálfsvirðingu og þeirra
rómantísku sambönd einkennast af ánægju, stöðugleika, trausti og vináttu. Þeim líður vel að vera háðir
öðrum og að aðrir séu háðir þeim auk þess sem þeir eru ekki viðkvæmir fyrir höfnun.
Losaraleg tengslagerð
(dismissing attachment)
Einstaklingar með jákvæða mynd af sjálfum sér og neikvæða mynd af öðrum. Þeir eru því með mikla
sjálfsvirðingu en lítið álit á öðrum. Þeir vernda sig gegn vonbrigðum með því að forðast rómantísk
sambönd.
Ýkt tengslagerð
(preoccupied attachment)
Einstaklingar með neikvæða mynd af sjálfum sér en jákvæða mynd af öðrum. Þeir hafa litla
sjálfsvirðingu en mikla trú á eiginleikum annarra. Þeir hræðast höfnun annarra og reyna því að upphefja
sína litlu sjálfsvirðingu með óhóflegri nálægð í rómantískum samböndum.
Óttablandin tengslagerð
(fearful attachment)
Einstaklingar með neikvæða mynd af sjálfum sér og öðrum. Þeir eru með litla sjálfsvirðingu og lítið álit
á öðrum. Þeir hafa lítinn tilfinningalegan stöðugleika og hræðast mjög að verða hafnað. Því forðast þeir
rómantísk sambönd.
Tafla 2. Tengslavíddir.
Kvíði í tengslum
(attachment anxiety)
Endurspeglar hversu miklar áhyggjur einstaklingur hefur af því að félagi hans muni ekki vera til staðar
þegar hann þarfnast hans. Allt miðar að því að öðlast eins mikið öryggi og kostur er.
Hliðrun í tengslum
(attachment avoidance)
Endurspeglast í því vantrausti sem einstaklingur hefur á félaga sínum og hversu mikið hann kappkostar
að halda sjálfstæði sínu og tilfinningalegri fjarlægð.