Skólavarðan - 01.11.2010, Blaðsíða 3

3
Skólavarðan 5. tbl. 2010
Ísland í stórkostlegri aðstöðu til að gera
tilraunir með lýðræðið
Fyrir tuttugu árum, eða kannski er lengra
síðan, kom hingað til lands virtur erlendur
fræðimaður á sviði þjóðfélagsvísinda.
Inntak þess sem hann hafði að segja var þetta: Ísland er í stórkostlegri
aðstöðu til að gera tilraunir með lýðræðið. Það er eina landið í heim-
inum í þessari aðstöðu. Það er fámennt, landfræðilega einangrað
og strjálbýlt en engu að síður með allar þær stoðir og stofnanir sem
þróað lýðræði þarf að hafa. Hér er hægt að ná til allrar þjóðarinnar
á einu bretti. Þetta eigið þið að nýta ykkur. Þið Íslendingar getið verið
í fremstu röð í heiminum sem öflug lýðræðisþjóð – ef þið bara viljið.
Það sem fræðimaðurinn sagði stendur enn að mestu leyti þótt ekki sé
jafnauðvelt að ná til allrar þjóðarinnar nú og þá var.
Það hefur heldur ekki breyst að valdaaðilar sjá sér ekki mikinn hag
í því að auka lýðræðið, svona yfirleitt. Til þess að halda völdum má
ekki hleypa að of mikilli gagnrýni. Þegnar sem mótmæla ekki mann-
réttindabrotum, skipta sér ekki af valdníðslu og nenna ekki að kjósa
eru gjarnan vinsælir hjá ráðandi öflum því þeir rugga ekki bátnum.
Til að lýðræðið virki verða kennarar að
þroska þegnskaparvitund nemenda
Kennarar hafa gríðarleg tækifæri á hverjum degi til þess að virkja nem-
endur til gagnrýnnar skoðunar á umhverfi sínu. Algjörlega burtséð frá
því hvaða flokk maður aðhyllist og hvort maður er meira til hægri eða
vinstri er hægt að hafa áhrif til góðs í þessu efni. Kennarar eru góð
fyrirmynd með því að andmæla og berjast gegn misrétti, með því að
vera áhugasamir um þjóðmál og dægurmál og með því að ræða hin
ýmsu mál við nemendur sína og hvetja þá til að gera slíkt hið sama.
„Lýðræði virkar ekki með „sjálfstýringu“ en sem betur fer vitum
við hvað þarf að gera,“ segir í greininni Teaching democracy: What
schools need to do eftir Joseph Kahne og Joel Westheimer. „Það sem
okkur vantar er nægileg skuldbinding menntunar við lýðræðið. Til
þess að lýðræði virki verða kennarar að skuldbinda sig til að þroska
þegnskaparvitund nemenda, færni þeirra og tengsl við umhverfið og
menntayfirvöld að styðja við þetta starf kennaranna.“
Hið harða hjarta
Akademísk menntun sem slík er ekki nóg til að búa til virka og rétt-
sýna samfélagsþegna. Á öðrum stað í greininni er vitnað í einn þekkt-
asta málsvara friðar á jörð sem um getur: „Þegar Gandhi var spurður
hvað hryggði hann mest í lífinu svaraði hann: Hið harða hjarta þeirra
sem eru mest menntaðir.“ Akademískt nám tryggir ekki mannlega sam-
kennd og verndar ekki lýðræðið. Ef okkur er raunverulega annt um að
mennta lýðræðislega sinnaða nemendur þá verðum við að útvíkka og
auðga bæði það sem við setjum í forgang í menntun og kennslu okkar.“
Vannýtt og misskilin auðlind
Listir eru vannýtt auðlind í þágu þess að mennta börn og ungmenni
til virkrar þátttöku í lýðræði. Finnski prófessorinn og heilarannsókna-
frömuðurinn Matti Bergström sagði eitt sinn eftirfarandi: „Fólk ætti
ekki að telja sér trú um að börn þurfi fyrst að læra að reikna og lesa og
svo sé hægt að nota þann tíma sem er afgangs til að dúlla sér aðeins
í sköpun. Þetta virkar einmitt öfugt. Því meira skapandi sem þú færð
tækifæri til að vera, þeim mun auðveldara verður að læra allt hitt.“
Til þess að læra verðum við að hafa áhuga, líða vel og hafa nægan
skilning til að takast á við viðfangsefnið. Það er gömul saga og ný að
tónlistarmenntun ýti undir gáfur og ekki síst stærðfræðigáfuna. Færri
vita að rannsóknir benda líka til að hún ýti verulega undir vellíðan.
Til dæmis hefur komið í ljós að ef þú þjáist af vægu eða miðlungs
þunglyndi og hlustar á Bach þá eru miklu meiri líkur á lækningu en
með samtalsmeðferð. Og listmenntun ýtir líka undir gagnrýni og áhuga
á umhverfinu eins og fram kom á ráðstefnu í Essen sem vitnað er til
annars staðar í blaðinu.
Kristín Elfa Guðnadóttir
Leiðari
Það kostar vinnu að byggja upp lýðræði
Spjörunum úr
Svanhildur María Ólafsdóttir
Sagan
Nokkur brot úr sögu SÍ 1960-2010
Málefni
Menntað gegn nauðgunum
Málefni
Velferð í vinnunni
Málefni
Handleiðsla á fullt erindi við kennara
Málefni
Handleiðsla, „wellness“ og vellíðan
Jólin
Kærleikur og fjölskylda
Samræða
Eiríkur og Katrín um siðareglur
Skólastarf
Standi til að henda nemendum út
er okkur að mæta
Skólastarf
Skóli á tímamótum
Skólastarf
Bloggum!
Fræðin
Innra mat í leikskólum
Fólkið
Frásögn kennara af einelti
Fólkið
Ofbeldi nemenda í garð kennara
Menntapólitík
Menntum ekki börnin okkar
frá möguleikunum
Fræðin
Klæðskerasaumuð símenntun
Námsgögn
Vegurinn heim
Skólastarf
„Ég finn til í hjartanu“
Smiðshöggið
Verk sem hlaut viðurkenningu
3
4
6
8
11
12
14
16
18
20
22
24
26
28
29
32

34
38
40
50
Ritstjóri: Kristín Elfa Guðnadóttir kristin@ki.is
Ábyrgðarmaður: Eiríkur Jónsson eirikur@ki.is
Umsjónarmaður félagatals: Sigríður Sveinsdóttir
sigridur@ki.is / sími 595 1115
Hönnun: Zetor.
Ljósmyndir: Jón Svavarsson (js), nema annars sé getið.
Forsíðumynd: Í borgarafundaröð Heimilis og skóla,
„Gegn einelti“, var meðal annars flutt leikverkið „Þú ert
það sem þú gerir á netinu“ eftir Rannveigu Þorkelsdóttur
og leikhópinn Elítuna. Í verkinu er fjallað um einelti og
afleiðingar þess á táknrænan hátt.
Auglýsingar: Stella Kristinsdóttir
stella@ki.is / sími 595 1142 eða 867-8959
Prentun: Ísafold.
Skólavarðan, s. 595 1104 (Kristín) Laufásvegi 81, 101
Reykjavík.
Kristín Elfa Guðnadóttir
LEIÐARI
Það kostar vinnu að byggja upp lýðræði
Virkt lýðræði verður ekki til á einni nóttu. Það kostar vinnu
og stór hluti hennar fer fram í skólum.
Stutt á bls. 44, Slaka á á bls. 46, 48