Félagsbréf - 01.09.1963, Blaðsíða 56

tízku; og í þann strenginn er enn tekið
í nýrri grein um skáldsögu og leikhús.
(Personlige notater, sem áður var
nefnd.) Hin „epíska aðferð“ virðist að
hans viti einkum bundin fyrirmynd ís-
lenzkra sagnamanna á 13du öld: engir
höfundar hafa síðan náð lengra, hvorki
sagnaritarar né skáldsagnahöfundar,
segir hér. Skoðun sem þessi hefur að
vísu sárlega takmarkað innihald; það
má ljóst vera ef maður spyr sjálfan
sig t.d. hvert sé „mest“ skáldverk
Ódysseifskviða, Njáls saga, Don Qui-
jote, Karamazov-bræðurnir, Der Zaub-
erberg, Ulysses svo nokkur dæmi séu
nefnd af handahófi. Niðurstaðan
verður varla annað en tilfinningamál,
og slík kunna að vera fróðleg um
höfund sinn þó þau hafi ekki annað
gildi. Og það kemur raunar á daginn
síðar í greininni, sem fyrr var vitað,
að Laxness telur sér hollt að hvílast
stundarkorn frá skáldsagnagerð ef sér
mætti auðnast að skyggna listform
þetta úr nokkurri fjarlægð; þá stund
notar hann m.a. til leikritagerðar sem
kunnugt er.
Samfara hlutlægniskröfunni fer kraf
an um hreinleik listaverksins, það er
óháður og sjálfbjarga heimur, hvílir
í sjálfu sér óflekkað af kenningu og
boðskap: „Romanforfatteren, som af
hjerte er historieskriver og af pro-
fession fabulist, er ikke primært
interesseret i Sandheden, der for ham
er et metafysisk begreb med fra-
stödende absolutistisk-monopolistiske
implikationer. ... Han er kun inter-
esseret i fakta.“ Hinni epísku aðferð
fylgir vandinn um stöðu sögumanns-
ins sjálfs í verkinu sem hver skáld-
sagnahöfundur hlýtur að leita ein-
hverrar lausnar: hverja réttmæta fót-
festu á þessi aðkomugestur (sem
Laxness kallar stutt og laggott Plús X)
í heimi hins hreina, hlutlæga, alein-
angraða listaverks? Þessi vandi virðist
mjög misbrýnn ólíkum höfundum; og
að vonum er hann tilfinnanlegastur
höfundum með útsmogið persónulegt
stílfar eins og Laxness sjálfur. Rödd
þeirra er ævinlega merkjanleg til hlið-
ar og á bak við persónurnar og
„sjálfa söguna“ í þröngri merkingu.
(Hann virðist einnig telja Plús X
gera sig heimakominn við Snorra
Sturluson; öðruvísi verða varla skilin
ummæli hans um „óbrigðulan hæðnis-
tón undirniðri“ sem eitt helzta stíl-
einkenni Snorra). Og sé hlutlægnis-
og hreinleikakrafan sett á oddinn og
öllum tilraunum til að sætta þessi
skaut sagnalistar (hlutgerving sögunn-
ar fyrir hreinræktun sjálfs hins and-
læga frásagnarháttar t.d.) vísað á bug
sem tilberaverki handa space-buddies,
má vel komast að þeirri niðurstöðu
að sjálf hlutlægnisviðleitnin leiði í
rauninni til skefjalausrar andlægni í
skáldskap: hinn epíski sögumaður sé
sí og æ að tala um sjálfan sig.
Þannig virðist epísk stílhugsjón
Laxness hafa leitt hann í einhvers
konar hlindgötu um sinn; leikritagerð
hans verður varla séð sem tilraun til
að leysa þennan vanda heldur flótti
frá honum. Um hitt má spyrja hversu
flóttinn tekst. — Mörg þau villuljós
sem trufla skáldsagnahöfundinn hverfa
af sjálfsdáðum í leikritun, segir hér
í greininni. Plús X er horfinn eins og
dögg fyrir sólu, en áhorfendur komnir
52 FÉLAGSBRÉF