Morgunblaðið - 26.11.2015, Blaðsíða 58

58 FRÉTTIRErlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. NÓVEMBER 2015
SVIÐSLJÓS
Bogi Þór Arason
bogi@mbl.is
Stjórnvöld í Tyrklandi reyndu í gær
að draga úr spennunni í samskipt-
unum við rússneska ráðamenn eftir
að tyrknesk herflugvél skaut niður
rússneska herþotu við landamæri
Tyrklands og Sýrlands í fyrradag.
Árásin olli titringi í aðildarríkjum
Atlantshafsbandalagsins, þar sem
þetta er í fyrsta skipti í meira en sex-
tíu ár sem flugvél NATO-ríkis skýt-
ur niður rússneska eða sovéska her-
flugvél, eða frá Kóreustríðinu á
árunum 1950-53.
Vladímír Pútín, forseti Rússlands,
fordæmdi árásina á herþotuna, sagði
hana „glæp“ sem Rússar gætu ekki
liðið. Rússneskir fjölmiðlar voru
einnig þungorðir um árásina og
fréttavefurinn Gazeta.ru sagði hana
hafa valdið mestu spennu í samskipt-
um Rússlands eða Sovétríkjanna við
NATO-ríki frá Kúbudeilunni árið
1962 þegar hætta var talin á kjarn-
orkustríði.
„Mikilvægasta úrlausnarefnið
núna er að svara Tayyip Erdogan
[forseta Tyrklands] með viðeigandi
hætti án þess að hefja þriðju heims-
styrjöldina, án þess að skaða hags-
muni Rússlands og spilla tengslun-
um við Tyrkland í mörg ár,“ sagði
dagblaðið Moskovskí Komsomolets í
forystugrein.
Miklir hagsmunir í veði
Viðskiptablaðið Vedomosti varaði
við því að deilan við Tyrki gæti haft
alvarlegar afleiðingar fyrir rússnesk
fyrirtæki, einkum ferðaskrifstofur
og orkufyrirtæki. Blaðið skírskotaði
til þess að Pútín forseti og Sergej
Lavrov utanríkisráðherra hefðu
hvatt alla Rússa til að ferðast ekki til
Tyrklands. Ein af stærstu ferða-
skrifstofum Rússlands hefur þegar
aflýst ferðum til Tyrklands og fram
hafa komið kröfur um efnahagslegar
refsiaðgerðir gegn landinu, m.a.
bann við farþegaflugi. Slíkt bann
myndi hafa alvarlegar afleiðingar
fyrir ferðaþjónustuna í Tyrklandi,
þar eð nær 4,5 milljónir Rússa ferð-
uðust til landsins í fyrra.
Rússneska viðskiptablaðið RBK
sagði að viðskipti að andvirði sem
svarar 5.800 milljörðum króna á ári
væru í veði fyrir rússnesk og tyrk-
nesk fyrirtæki. Rússar flytja inn
matvæli, fatnað og aðrar vörur frá
Tyrklandi og skipta matvörurnar
mestu máli vegna banns stjórnarinn-
ar í Moskvu við innflutningi á mat-
vælum frá Evrópulöndum vegna
refsiaðgerða þeirra gegn Rússlandi.
Um 20% af innfluttu grænmeti í
Rússlandi koma frá Tyrklandi, að
sögn Vedomosti. Blaðið bendir einn-
ig á að Tyrkir séu á meðal helstu við-
skiptavina rússneska gasfyrirtækis-
ins Gazprom og telur ólíklegt að það
geti komist af án sölu á jarðgasi til
Tyrklands.
„Rússar eru vinir okkar“
Viðskiptin við Rússland hafa einn-
ig mikla þýðingu fyrir Tyrkland og
sagði Erdogan forseti að þótt Tyrkir
áskildu sér rétt til að verja lofthelgi
sína vildu þeir komast hjá frekari
átökum. „Rússar eru vinir og grann-
ar okkar,“ sagði Ahmet Davutoglu,
forsætisráðherra Tyrklands.
Barack Obama Bandaríkjaforseti
varði árásina á rússnesku herþot-
una, sagði að vélin hefði rofið loft-
helgi Tyrklands en Bandaríkjastjórn
legði áherslu á að koma í veg fyrir að
spennan magnaðist.
Togstreita hafði verið milli Tyrkja
og Rússa vegna stríðsins í Sýrlandi
eftir að Pútín ákvað í september að
auka hernaðaraðstoðina við ein-
ræðisstjórn landsins og hefja loft-
árásir á andstæðinga hennar. Rúss-
ar segja að lofthernaðurinn beinist
að Ríki íslams, samtökum íslamista,
og „öðrum hryðjuverkamönnum“.
Tyrkir og bandamenn þeirra í
NATO segja hins vegar að loftárás-
irnar hafi einkum beinst að upp-
reisnarhreyfingum sem hafa barist
gegn einræðisstjórninni, en ekki að
liðsmönnum Ríkis íslams.
Ólíkir hagsmunir
Togstreituna má m.a. rekja til
þess að rússneskar herþotur hafa
gert árásir á uppreisnarhreyfingu
sýrlenskra túrkmena sem hefur not-
ið stuðnings Tyrkja í stríðinu. Hreyf-
ingin berst gegn sýrlenska stjórnar-
hernum og einnig liðsmönnum Ríkis
íslams.
Rússar segja að uppreisnarhreyf-
ingarnar á svæðinu séu að miklu
leyti skipaðar íslamistum, m.a. frá
Rússlandi. Talið er að um 7.000 rúss-
neskir íslamistar berjist í Sýrlandi
og Pútín kveðst vilja koma í veg fyrir
að þeir snúi aftur til Rússlands og
fremji hryðjuverk þar.
Líkt og Rússar hafa Tyrkir verið
gagnrýndir fyrir að hafa lagt lítið af
mörkum í baráttunni gegn Ríki ísl-
ams. Tyrkir hafa lagt áherslu á að
berjast gegn sýrlensku einræðis-
stjórninni og YPG, hreyfingu Kúrda
í norðanverðu Sýrlandi. Tyrkir líta á
hana sem afsprengi Verkamanna-
flokks Kúrdistans, PKK, sem hefur
frá árinu 1984 barist fyrir rétti tyrk-
neskra Kúrda til að stofna sjálfstætt
ríki. Bandaríkjaher hefur hins vegar
stutt YPG í baráttunni gegn Ríki ísl-
ams. Hreyfingunni hefur orðið tals-
vert ágengt í þeirri baráttu með að-
stoð bandarískra herflugvéla.
Bandaríkjamenn hafa einnig stutt
Frjálsa sýrlenska herinn, hreyfingu
„hófsamra“ uppreisnarmanna. Tyrk-
ir hafa hins vegar stutt hreyfingar
sem eru líkar Ríki íslams að því leyti
að þær stefna að stofnun íslamsks
ríkis. Á meðal íslamistahreyfinganna
er al-Nusra, sem tengist hryðju-
verkasamtökunum al-Qaeda.
Reynt að draga úr titringnum
 Miklir viðskiptahagsmunir í veði í deilu Tyrkja og Rússa eftir árás sem olli titringi í ríkjum NATO
 Í fyrsta skipti í rúm 60 ár sem her NATO-ríkis skýtur niður rússneska eða sovéska herflugvél
AFP
Reiði Hundruð Rússa mótmæltu árásinni á rússnesku þotuna fyrir utan sendiráð Tyrklands í Moskvu í gær.
Orrustuþota með
hreyfanlega vængi
Rússar segja að þotan hafi verið í lofthelgi
Sýrlands þegar hún var skotin niður í fyrradag
Tyrkir skjóta niður rússneska herþotu
Heimild: Sukhoi JÓR.
TYRKLAND
LÍ
B.
50 km
DAMASKUS
SÝRLAND
Aleppo
Latakía
Raqqa
M
ið
ja
rð
ar
h
af
Hatay
Sukhoi Su-24
Fyrsta flugferð: 1975
Hámarkshraði: 1.550 km/klst
Vænghaf: 10,36 til 17,64 m
Lengd: 24,6 m
Hæð: 6,19 m
Flugdrægi: 2.500 km
Hreyflar: 2 x Saturn/Lyulka AL-21F-3A
Áhöfn: 1 flugmaður, 1 sér um vopnin
Vopn:
Þotan var í 6.000
metra hæð
Stórskotabyssa, sprengjur,
flugskeyti
Flugmanni bjargað
» Stjórnin í Moskvu segir að
rússneskir og sýrlenskir sér-
sveitarmenn hafi bjargað öðr-
um flugmanna orrustuþot-
unnar sem tyrknesk herflugvél
skaut niður í fyrradag. Hún
segir að hinn flugmaðurinn
hafi verið skotinn til bana þeg-
ar hann sveif í fallhlíf á leið til
jarðar eftir árásina.
» Tyrkir segja að tvær rúss-
neskar herþotur hafi flogið allt
að 2,19 km inn í lofthelgi Tyrk-
lands í 17 sekúndur í fyrradag.
Önnur þeirra hafi farið út úr
lofthelginni en hin hafi verið
skotin niður eftir að hafa feng-
ið tíu viðvaranir.
» Rússar neita því að þotan
hafi rofið lofthelgi Tyrklands.
Hún hrapaði í Sýrlandi, um
fjóra km frá landamærunum.
Rússar hafa sakað Tyrki um að hafa grandað rússnesku þotunni í fyrra-
dag til að hefna árása rússneskra herflugvéla á tankbíla sem hafa verið
notaðir til að smygla olíu frá yfirráðasvæðum Ríkis íslams (IS) til Tyrk-
lands. Dmítrí Medvedev, forsætisráðherra Rússlands, hefur sakað Tyrki
um að „vernda í raun liðsmenn Ríkis íslams“ og sagt að tyrkneskir emb-
ættismenn hafi hagnast á viðskiptum við hryðjuverkasamtökin.
Fréttaskýrandi breska blaðsins The Guardian, Martin Chulov, segir að
tyrkneskir kaupsýslumenn hafi gert mjög ábatasama samninga um kaup
á olíu af smyglurum á vegum Ríkis íslams fyrir að minnsta kosti jafnvirði
1,3 milljarða króna á viku. Embættismenn í Tyrklandi hafi sagt að öryggi
Tyrklands stafi meiri hætta af Kúrdum – öflugustu bandamönnum
Bandaríkjanna í Sýrlandi – en af Ríki íslams.
Talið er að þúsundir erlendra vígamanna Ríkis íslams hafi farið yfir
landamæri Tyrklands til að ganga til liðs við samtökin í Sýrlandi.
Græða Tyrkir á olíusmyglinu?
TYRKIR SAGÐIR HAFA VERNDAÐ LIÐSMENN RÍKIS ÍSLAMS